Tydskrif van Suid Afrikaanse Reg

Publisher:: Juta Journals
Publication date:: 2021-07-05

ISBN:: 0257-7747

Description:

This multilingual periodical is published quarterly by Juta for the Faculty of Law, University of Johannesburg. This scholarly and practical journal covers a broad spectrum of topics pertinent to the legal community.

Issue Number

Latest documents

Judicature: Claims for restitution arising from the non-fulfilment of suspensive conditions in contracts
EISE VIR RESTITUSIE WAT SPRUIT UIT DIE NIEVERVULLING VAN OPSKORTENDE VOORWAARDES IN KONTRAKTE Die verbintenisregtelike aspek wat in hierdie saak ter sprake gekom het, kon volgens geykte regsbeginsels opgelos word. Die terugbetaling van 'n deposito en die oorbetaling van opgeloopte rente by die nievervulling van opskortende voorwaardes in 'n kontrak was ter sprake. Die voornemende koper (Afrimat) het die deposito in 'n spesiale beleggingsrekening van die voornemende verkoper (Timasani) by 'n bank inbetaal met die ooreenkoms dat die geld namens Afrimat gehou sou word en dat die opgeloopte rente Afrimat sou toekom. By die nievervulling van die voorwaardes het die sakereddingspraktisyn van Timasani geweier om die deposito terug te betaal aan Afrimat. Die gronde vir die weiering het gespruit uit 'n dispuut oor die kwantum van die afslaerskommissie waarvoor Afrimat aanspreeklikheid aanvaar het. Die hof van eerste instansie het Timasani gelas om eerstens die deposito terug te betaal aan Afrimat en tweedens die opgeloopte rente aan dit oor te betaal. Die hoogste hof van appèl het 'n appèl van die hand gewys en die hof van eerste instansie se bevinding gesteun dat die regsgeding nie deur die statutêre moratorium op regsgedinge teen maatskappye in sakeredding gestuit word nie. Laasgenoemde kwessie met gepaardgaande prosedurele kwessies val buite die bestek van hierdie bespreking. Wat die verbintenisregtelike aspek betref, is daar 'n groot waarskynlikheid dat die ware grondslag van die uitspraak eenvoudig 'n eis was vir nakoming van die kontrak dat die deposito en opgeloopte rente by die nievervulling van die voorwaardes terug- en oorbetaal moes word aan Afrimat. Die hoogste hof van appèl het egter skynbaar die eis op 'n verrykingsgrondslag toegestaan. In hierdie verband word die stelling onder andere in die uitspraak gemaak dat die kontrak terugwerkend nietig geword het by die nie-vervulling van die opskortende voorwaardes. Daar word aan die hand gedoen dat dit 'n obiter dictum was wat heeltemal onnodig was vir 'n bevinding dat 'n verrykingsvordering beskikbaar was. Ten spyte van gemeenregtelike gesag vir so 'n verstekreël, word daardie reël vandag in regstelsels gebaseer op die Romeinse reg verwerp op die basis dat dit 'n fiksie is en 'n foutiewe en onlogiese vertolking van Romeinse tekste verteenwoordig. So 'n fiksie het onverwagte en ongewenste gevolge vir derde partye wat hangende vervulling van opskortende voorwaardes regte verkry wat op die kontrak berus. Dit is derhalwe nie meer die verstekgevolg van die nievervulling van opskortende voorwaardes in verwante regstelsels nie. Dit is ook moeilik om in te sien hoe, in die afwesigheid van 'n kontrak en sonder oorweging van afwykende uitsprake, die hof die eis vir oorbetaling van opgeloopte rente op 'n verrykingsgrondslag kon toestaan.
Regspraak: ’n Verrykingseis behoort slegs suksesvol te wees mits ongegronde verryking ter sprake is en ’n deliktuele vordering slegs mits aan al die aanspreeklikheidsvestigende elemente voldoen is
A CLAIM FOUNDED ON UNJUSTIFIED ENRICHMENT OR DELICT SHOULD SUCCEED ONLY IF ALL THE APPLICABLE REQUIREMENTS HAVE BEEN MET This decision of the supreme court of appeal to which two acting judges of appeal have made undisclosed contributions and with which the other members of the bench concurred, is not a model of precise formulation nor a clear application of the legal principles that should have been applied. Instead of a determinable careful breakdown of the various legal principles involved, the judgment dismissed the appeal of the bank. Consequently, the Spar claim for presumably more than R10 million was upheld provided that all the costs involved in the litigation through three levels of the high court were totalled. This was done without a clear indication of the remedy or remedies applied, because all the requirements for the potentially applicable remedies were not shown to have been met. In this civil matter, reference is made to claims founded on theft, unjustified enrichment, and breach of a duty to take care, apart from the apparent reliance on a presumed perfected general notarial bond and a perceived short-term business lease for the lessor's own account. Spar entered into a franchise agreement with Umtshingo, a company represented by Paulo in Nelspruit, and as a consequence provided the three outlets doing business under the Spar banner with all the applicable stock under a credit agreement. Spar was not aware of the fact that the Kwik Spar was never part of the Umtshingo company but was a close corporation, and as such, a separate legal entity. Any agreements, including the purported general notarial bond entered into between the company and Spar, were res inter alios acta as far as the close corporation was concerned. The supreme court of appeal, notwithstanding the clear position stated in section 29(1) of Act 69 of 1984, held that the close corporation was 'de facto, a division of the whole business' of the company. This is clearly wrong. Each outlet had its own separate bank account with the appellant. Spar was under the impression that it had safeguarded its risk as credit provider with a registered general notarial bond, which was enhanced with a perfection clause over Umtshingo's movable property. When Umtshingo defaulted on its performance liability, Spar applied for and obtained an interim perfection order and presumed that it was consequently entitled to immediately manage the outlets for its own account and benefit. In reality, the interim perfection order was never confirmed; instead it was dismissed at a later stage. Even if it had been confirmed, the outcome of a perfection order is merely to put the mortgagee in the position of pledgee. The latter is never entitled to dispose of the objects of the pledge. This is the usual business of an outlet that sells groceries or liquor. Because the perfection order was never finalised, the mortgagee had no limited real right to the movables of its debtor and it could at most claim preference to the free residue on liquidation of the mortgagor as debtor. The judgment does not refer to these consequences of section 102 of the Insolvency Act nor to the requirements for a special notarial bond over movables as prescribed in Act 57 of 1993. The supreme court of appeal, however, did not distance itself from the premise which underlies the decision of the full bench that Spar was the mortgagee of a special notarial bond in this matter. Spar presumed that it had also entered into a short-term business lease agreement with Paulo, but the court of first instance had already found that, based on the facts, there never was a signed agreement. The supreme court of appeal ignored this finding of the factual position and premised its judgment on the perceived agreement. Spar was under the impression that, as a consequence of the perfection order and/or the business lease agreement, it was entitled to expect performance from Paulo and from the bank, notwithstanding the fact that Spar was not the account holder of the applicable accounts reflecting the sums credited to the accounts of Umtshingo via the available speed point card machines in the outlets. In reality, in the absence of any binding agreement with Paulo as effective director of Umtshingo as the debtor of Spar or a binding court order to this effect, Spar had no claim to performance in this regard to compel either Paulo or the bank where Umtshingo held its accounts, to ringfence the accounts of Umtshingo at any stage. Because Spar neglected to inform itself of the factual position after having taken control of the outlets regarding the legal position of the close corporation, Spar never applied for a court order against the close corporation before it was too late. But for exceptional legislation, all legal subjects can only have a single estate; the same competencies and entitlements of the legal subject apply to all assets forming part of this estate. Neither by means of a mere unilateral act nor by means of an agreement can an additional separate estate be created for any legal subject. The so-called perceived demand to ringfence some assets of Umtshingo had no legal effect unless it was confirmed by a valid court order as eg during preliminary liquidation proceedings or under business rescue proceedings as governed by the Insolvency Act or the Companies Act. On the premise that there was a perceived valid agreement and/or a valid perfection order, Spar expected to benefit from all sales conducted under its management of the three outlets. In reality, the credit channelled via the old speed point machines went straight into the dedicated accounts of the account holders. Paulo, in accordance with his entitlement as sole director of the company and sole member of the close corporation, made disbursements from these accounts. The bank set off the major portion of its customers' indebtedness to the bank against the credit in the customers' account that derived from the deposits. According to the judgment, in so doing, Paulo was guilty of theft and the bank was not entitled to the set-off. Although South African law adheres to the presumption of innocence until found guilty by a criminal court, no reference is made in the decision indicating that Paulo has already been found guilty of theft or that a criminal process has even been instigated against him. It is submitted that theft can only apply to the unlawful intentional appropriation of movable corporeal property of another from the latter's possession. The credit, which was created via the speed point machines at the cashier's check-out points in the shops, was at no stage movable corporeal property in possession of Spar. It was immediately reflected on deduction from the account of the buyer in the account of the relevant account holder – Umtshingo or Central Route. Spar could have prevented this by removing the old speed point machines and by providing alternative card readers linked to Spar's own bank account. By neglecting to do so, Spar created its own prejudice. At no stage was the bank unjustifiably enriched by the set-off performed. There was no acknowledged source for a perceived legal duty of the bank to safeguard the interests of Spar as a third party. In the absence of an agreement with Umtshingo or Paulo, Spar had no contractual right to performance that the bank was not supposed to infringe on by permitting his client in the absence of an applicable court order to disburse funds standing to its credit or to set-off its client's liabilities against the credit available. No bank is under legal obligation or duty to safeguard the interest of third parties; even a public authority needs to rely on applicable legislation if it wants to compel a bank to put a hold on credit in an account suspected to be the fruits of criminal activity. For this reason, eg Act 121 of 1998 makes provision in section 50 to apply for a forfeiture order because, without it, no bank is deemed to be the guardian angel of an unconnected third party's interests regarding assets held in its client's accounts. In view of this judgment, some old adages have regained significance – Roma locuta; causa finita est \xe2\x80\xa6 ex Africa semper aliquid novi.
Judicature: Does a developer still play a role in the administration of a sectional title scheme after he or she has ceased to be the registered owner of land on which the scheme was developed? And is it correct that the voting percentage of the developer is suspended in calculating the voting percentage required for making a general meeting quorate?
VERVUL DIE ONTWIKKELAAR NOG STEEDS 'N BESTUURSROL IN 'N DEELTITELSKEMA NADAT HY OF SY NIE MEER DIE GEREGISTREERDE EIENAAR IS VAN DIE GROND WAAROP DIE DEELTITELGEBOU OPGERIG IS NIE? EN IS DIT JUIS DAT DIE STEMPERSENTASIE VAN DIE ONTWIKKELAAR NIE IN AANMERKING GENEEM WORD BY DIE BEPALING VAN DIE KWORUMVEREISTE VIR 'N ALGEMENE VERGADERING NIE? In die Royal Palm-saak nader die regspersoon die KwaZulu Natal hooggeregshof om 'n bevel van 'n beregter van die KwaZulu Natal Ombuddiens op 'n regsgrond ter syde te stel. Die kernvraag is hoe die hof die verskille betreffende die kworumvereiste in reël 57(2)(c) van Aanhangsel 8 van die Deeltitelregulasies van 1988 wat op die betrokke deeltitelskema van toepassing was, kon versoen met die teenstrydige bepaling in reël 19(2)(b) van Aanhangsel 1 van die Regulasies op die Bestuur van Deeltitelskemas van 2016. Die hof aanvaar die bevinding van die beregter dat die kworumvereiste van 20 persent van die waarde van die gesamentlike kwotas in die 1988-Regulasies vervang is deur die vereiste van een derde van sodanige waarde in die 2016-Regulasies omdat nuwe wetsbepalings vroeëre algemene wetsbepalings vervang. Die hof verskil egter van die bevinding van die beregter dat die voorbehoud in die 2016-Regulasies, naamlik dat die waarde van die kwotas van die ontwikkelaar nie in aanmerking geneem moet word by die berekening van die kwotavereiste nie. Die hof beslis dat die voorbehoud nie van toepassing was nie en dat die waarde van die kwotas van die ontwikkelaar wel by die berekening van die kworumvereiste in aanmerking geneem kan word en dat die bevinding van die beregter dus verkeerd is, en die vergadering aan die kworumvereiste voldoen en dus wel geldig is. Die regter redeneer dat omdat die woordomskrywing van 'ontwikkelaar' in die Wet op die Bestuur van Deeltitelskemas verwys na iemand wat die geregistreerde eienaar van grond is, die uitdrukking 'ontwikkelaar' nie betrekking het op iemand wat nie meer die geregistreerde eienaar van die ontwikkelde grond is nie omdat hy of sy nou 'n deeleienaar en 'n lid van die regspersoon is. Die wet bevat egter verskeie bepalings ingevolge waarvan die ontwikkelaar nog steeds as ontwikkelaar funksioneer gedurende die tydperk nadat die deelplan geregistreer en die deeltitelregister geopen is en die ontwikkelaar dus nie meer die geregistreerde eienaar van grond is nie. Hierdie bepalings betrek ook die onderhawige geval waar die ontwikkelaar se stempersentasie nie in aanmerking geneem word by die berekening van die kworumvereiste nie. Dit beteken nie dat die ontwikkelaar nie algemene vergaderings mag bywoon of aan besluite van die vergadering mag deelneem nie, as aan die kworumvereiste voldoen is nie. Ek kom dus tot die slotsom dat die hof fouteer het deur die bevinding van die beregter te verwerp en die vergadering wel ongeldig was omdat nie aan die kworumvereiste voldoen is nie. In die laaste gedeelte van die bespreking wend ek 'n poging aan om die gevolge van die beoogde besluit op die nietige algemene vergadering te ontrafel.
Judicature: A compensation framework for (procedurally) unfair dismissals in employment contracts
'N VERGOEDINGSRAAMWERK VIR (PROSEDUREEL) ONBILLIKE ONTSLAG IN DIENSKONTRAKTE Die konstitusionele hof het onlangs die vergoeding verminder aan 'n oortreder van seksuele teistering wat buitensporige vergoeding vir klein prosedurele gebreke toegeken is. Die saak illustreer die wyse waarop vergoeding toegeken en aangepas kan word in die geval van prosedureel onbillike ontslag. Tog bly die konstitusionele hof se redenasie om die toekenning van ses maande na twee maande aan te pas vaag. Artikel 194 van die Wet op Arbeidsverhoudinge vereis slegs dat vergoeding 'regverdig en billik' moet wees. Hierdie begrip word egter nie in die Wet op Arbeidsverhoudinge omskryf nie en daar word aangevoer dat die konsep teenstrydig deur ons howe gebruik is. In die bespreking oorweeg die outeurs die regsbeginsels van Suid-Afrika, die Verenigde Koninkryk en Australië in die hantering van vergoeding vir 'n onbillike ontslag, waar die ontslag slegs prosedureel onbillik is en waar die werknemer aan ernstige wangedrag skuldig is. In die bespreking word besin of sodanige vergoeding objektief bepaalbaar is en die faktore word oorweeg wat die waarde van so 'n toekenning sou beïnvloed. Die kern van die diensverhouding is die dienskontrak. Die bespreking ondersoek ook die vergoedingstoekenning teen diegene wat normaalweg ingevolge die kontrak toegeken sou word. Faktore wat in die Verenigde Koninkryk en Australië gevind word, vervat in terminologie soos 'fout' en 'ekonomiese verlies', is soortgelyk aan deliktuele eise en is nie noodwendig toepaslik in die SuidAfrikaanse konteks nie, veral omdat die Wet op Arbeidsverhoudinge die benadering tot vergoeding vir prosedureel onbillike ontslag verander het. Desnieteenstaande kan ekonomiese verlies in die SuidAfrikaanse konteks steeds 'n faktor wees wat die vergoeding wat toegeken word as gevolg van 'n prosedureel onbillike ontslag kan beïnvloed. Die outeurs kom tot die gevolgtrekking dat die afskuwelike aard van die wangedrag van 'n werknemer, in 'n bepaalde geval die werknemer op geen vergoeding hoegenaamd geregtig behoort te maak nie, of slegs aanspraak op 'n aansienlik verminderde vergoeding kan gee. Die outeurs vind ook dat, in navolging van die reg van die Verenigde Koninkryk en Australië, en as 'n logiese uitvloeisel van die konstitusionele hof se uitspraak, die beginsel van bydraende skuld uitgebrei moet word na gevalle van wesenlik onbillike ontslag. Hieruit kom 'n raamwerk na vore in die bespreking vir die bepaling van vergoeding in gevalle van prosedureel onbillike ontslag.
The corporate tax structure in South Africa: an overview of alternative design options
DIE KORPORATIEWE BELASTINGSTRUKTUUR IN SUID-AFRIKA: 'N OORSIG OOR ALTERNATIEWE ONTWERPSKEUSES Belastingwetgewing kan verskillende modelle volg ten opsigte van die verband tussen die heffing van belasting op maatskappy-inkomste en die belastingpligtigheid van aandeelhouers ten opsigte van uitkerings wat hul vanaf 'n maatskappy ontvang. Ten spyte van die afsonderlike bestaan van maatskappy en aandeelhouer, word die twee vlakke van belasting op dieselfde stroom geld algemeen beskou as ekonomiese dubbele belasting wat op een of ander wyse uitgeskakel of verlig moet word. Die interaksie tussen belasting op korporatiewe en aandeelhouersvlak kan met verwysing na drie kernmodelle geklassifiseer word: 'n klassieke stelsel sonder integrasie; volle integrasie; of gedeeltelike integrasie. Daar is ook hibriede stelsels wat nie in hierdie spesifieke kategorieë geplaas kan word nie. Integrasie behels die kombinasie van korporatiewe en aandeelhouersbelasting ten einde een van die twee vlakke van belasting uit te skakel of te verminder. Ekonomiese dubbele belasting kan ook verlig word deur ander meganismes, soos om dividende vry te stel van belasting, aftrekkings of belastingkrediete toe te staan, of deur die verlaging van belastingkoerse op een of albei vlakke. Die keuse van korporatiewe belastingstruktuur beïnvloed die na-belasting opbrengs van aandeelhouers, die belastingaanspreeklikheid van sowel die aandeelhouer as die maatskappy, asook die belastingopbrengs vir die fiskus. Die outeurs demonstreer op vergelykende grondslag die potensiële impak van elke stelsel terwyl as uitgangspunt aangeneem word dat dieselfde bedrag onder elke stelsel aan die aandeelhouer uitgekeer word en dat dieselfde belastingkoerse in elke stelsel geld. Suid-Afrika het deur die jare met verskeie van hierdie modelle en meganismes geëksperimenteer en pas tans 'n hibriede dubbele-koers stelsel met 'n terughoubelasting op dividende toe. Hoewel dit dubbele belasting nie heeltemal uitskakel nie, bied dit 'n mate van verligting aan aandeelhouers. Interessant genoeg het verskeie ander lande ook tussen verskillende modelle beweeg en is daar weinig konvergensie te bespeur. Die ontwerp van 'n geskikte korporatiewe belastingstruktuur vir SuidAfrika hang af van die regering se beleidsdoelstellings. Terselfdertyd moet daar by die oplegging van belasting gestreef word na deursigtigheid en voldoening aan die normatiewe vereistes van billikheid, doeltreffendheid en eenvoud. Wat betref die praktiese voorbeelde wat in hierdie artikel uiteengesit word, word die maksimum na-belaste inkomste vir aandeelhouers gerealiseer deur die implementering van 'n imputasiestelsel, dividendvrystelling of 'n kredietstelsel vir aandeelhouers. Daarenteen is die gunstigste stelsel vanuit die oogpunt van 'n maatskappy 'n dividendaftrekkingsmodel, terwyl die hoogste inkomste vir die fiskus ingevorder word volgens die klassieke stelsel. In hierdie voorbeelde bewerkstellig 'n terughoubelasting op dividende 'n gesonde balans aangesien die toepassing daarvan 'n bogemiddelde opbrengs vir aandeelhouers en 'n na-belaste inkomste vir die maatskappy laat wat goed vergelyk met aandeelhouervlak-verligtingstelsels. Dit waarborg ook 'n billike inkomste-vordering vir die fiskus. Aangesien Suid-Afrika bykomende belastinginkomste nodig het om sy uitgawes te dek, armoede te verlig en gelykheid in die belastingstelsel te verbeter, blyk dit dat sy dubbele-koers stelsel tesame met die heffing van 'n terughoubelasting op dividende goed opweeg teen onlangse hervormingsvoorstelle van vooraanstaande geleerdes op die internasionale front.
A conceptual view of the act of testation to elucidate a testator’s intention in the South African law of succession: a proposed “act-based model” as opposed to the traditional “requirements model” (part 2)
A reasonable prospect for rescuing a company as a requirement for business rescue: a decade later
'N REDELIKE VOORUITSIG DAT 'N MAATSKAPPY GERED KAN WORD AS 'N VEREISTE VIR SAKEREDDING: 'N DEKADE LATER Voor inwerkingtreding van sakeredding as instelling op 1 Mei 2011 was doemprofete bevrees dat die sentrale en deurlopende vereiste van 'n redelike vooruitsig vir sakeredding die instelling so oneffektief as geregtelike bestuur onder die 1973-wet sou maak. Die vereiste word op twee verskillende maniere in die wet geformuleer. Daar word aan die hand gedoen dat die twee formulerings op dieselfde neerkom, alhoewel konsekwente taalgebruik deur die wetgewer verkieslik sou wees. Volgens die hoogste hof van appèl is daar geen algemene minimum voorgeskrewe voorskrifte om te bepaal of daar 'n redelike vooruitsig vir sakeredding is nie. Elke saak word op eie meriete beoordeel. Om daardie rede val die klem in hierdie bydrae op die algemene kwessies wat die vereiste na vore bring. Die vereiste verg dat die statutêre oogmerk van sakeredding bepaal moet word. Dit het die hoogste hof van appèl gedoen met die vreemde vertolking van die wet dat sakeredding se doel ook die alleenstaande oogmerk van sakemoord kan wees. Daar word aan die hand gedoen dat die vereiste heel verstaanbaar is indien die tradisionele redelike voorsienbaarheidstoets wat in verskeie regskontekste geld, in gedagte gehou word. Uiteraard is die objektiewe maatstaf aan die hand waarvan redelike voorsienbaarheid bepaal word, die redelike besigheidspersoon by sakeredding en nie die redelike persoon nie. Die beskrywing van die howe se funksie in hierdie opsig as die uitoefening van 'n diskresie in die los sin van die woord of die vel van 'n waardeoordeel, kan verwarrend wees en dra min by tot die debat. Die howe het nog nie die werklikheid prontuit gekonfronteer dat die las om die aanwesigheid of afwesigheid van die vereiste te bewys, op persone kan rus met wyd uiteenlopende vlakke van toegang tot kennis van die maatskappy se sake nie. Alhoewel lippediens bewys word aan die stelling dat dieselfde toets vir almal geld, is die howe skynbaar meer toegeeflik jeens persone met beperkte toegang tot kennis en meer hardvogtig jeens diegene met vollediger toegang tot kennis, in besonder jeens diegene met uitsluitlike kennis oor die sake van die maatskappy. Dispute oor die deurlopende teenwoordigheid van die vereiste kan op enige tydstip ontstaan. Een van die onbeantwoorde vrae is of die howe dispute daaroor kan bereg in gevalle waarvoor daar nie in die wet uitdruklik voorsiening gemaak word vir toegang tot die howe nie. Aansluitend daarby is of aksieverrigtinge vir beregtiging in sulke gevalle gebruik kan word waar daar feitedispute is of verwag word. Daar word aan die hand gedoen dat onder andere die grondwetlike reg tot toegang tot howe beteken dat die howe wel daardie dispute mag bereg. Weens die algemene moratorium teen die instel van regsgedinge tydens sakeredding, mag dit egter moontlik nodig wees om die toestemming daarvoor van die sakereddingspraktisyn of hof te bekom. Die argument dat aksieverrigtinge dalk beskikbaar is het min praktiese waarde weens die uitermate lang tyd wat dit neem om aksieverrigtinge af te handel. Alhoewel die vrese van doemprofete oor die uitwerking van die vereiste op sakeredding as instelling grootliks besweer is, bly daar na 'n dekade nietemin talle onbeantwoorde vrae daaroor.
Judicature: Does a developer still play a role in the administration of a sectional title scheme after he or she has ceased to be the registered owner of land on which the scheme was developed? And is it correct that the voting percentage of the developer is suspended in calculating the voting percentage required for making a general meeting quorate?
VERVUL DIE ONTWIKKELAAR NOG STEEDS 'N BESTUURSROL IN 'N DEELTITELSKEMA NADAT HY OF SY NIE MEER DIE GEREGISTREERDE EIENAAR IS VAN DIE GROND WAAROP DIE DEELTITELGEBOU OPGERIG IS NIE? EN IS DIT JUIS DAT DIE STEMPERSENTASIE VAN DIE ONTWIKKELAAR NIE IN AANMERKING GENEEM WORD BY DIE BEPALING VAN DIE KWORUMVEREISTE VIR 'N ALGEMENE VERGADERING NIE? In die Royal Palm-saak nader die regspersoon die KwaZulu Natal hooggeregshof om 'n bevel van 'n beregter van die KwaZulu Natal Ombuddiens op 'n regsgrond ter syde te stel. Die kernvraag is hoe die hof die verskille betreffende die kworumvereiste in reël 57(2)(c) van Aanhangsel 8 van die Deeltitelregulasies van 1988 wat op die betrokke deeltitelskema van toepassing was, kon versoen met die teenstrydige bepaling in reël 19(2)(b) van Aanhangsel 1 van die Regulasies op die Bestuur van Deeltitelskemas van 2016. Die hof aanvaar die bevinding van die beregter dat die kworumvereiste van 20 persent van die waarde van die gesamentlike kwotas in die 1988-Regulasies vervang is deur die vereiste van een derde van sodanige waarde in die 2016-Regulasies omdat nuwe wetsbepalings vroeëre algemene wetsbepalings vervang. Die hof verskil egter van die bevinding van die beregter dat die voorbehoud in die 2016-Regulasies, naamlik dat die waarde van die kwotas van die ontwikkelaar nie in aanmerking geneem moet word by die berekening van die kwotavereiste nie. Die hof beslis dat die voorbehoud nie van toepassing was nie en dat die waarde van die kwotas van die ontwikkelaar wel by die berekening van die kworumvereiste in aanmerking geneem kan word en dat die bevinding van die beregter dus verkeerd is, en die vergadering aan die kworumvereiste voldoen en dus wel geldig is. Die regter redeneer dat omdat die woordomskrywing van 'ontwikkelaar' in die Wet op die Bestuur van Deeltitelskemas verwys na iemand wat die geregistreerde eienaar van grond is, die uitdrukking 'ontwikkelaar' nie betrekking het op iemand wat nie meer die geregistreerde eienaar van die ontwikkelde grond is nie omdat hy of sy nou 'n deeleienaar en 'n lid van die regspersoon is. Die wet bevat egter verskeie bepalings ingevolge waarvan die ontwikkelaar nog steeds as ontwikkelaar funksioneer gedurende die tydperk nadat die deelplan geregistreer en die deeltitelregister geopen is en die ontwikkelaar dus nie meer die geregistreerde eienaar van grond is nie. Hierdie bepalings betrek ook die onderhawige geval waar die ontwikkelaar se stempersentasie nie in aanmerking geneem word by die berekening van die kworumvereiste nie. Dit beteken nie dat die ontwikkelaar nie algemene vergaderings mag bywoon of aan besluite van die vergadering mag deelneem nie, as aan die kworumvereiste voldoen is nie. Ek kom dus tot die slotsom dat die hof fouteer het deur die bevinding van die beregter te verwerp en die vergadering wel ongeldig was omdat nie aan die kworumvereiste voldoen is nie. In die laaste gedeelte van die bespreking wend ek 'n poging aan om die gevolge van die beoogde besluit op die nietige algemene vergadering te ontrafel.
Regspraak: ’n Verrykingseis behoort slegs suksesvol te wees mits ongegronde verryking ter sprake is en ’n deliktuele vordering slegs mits aan al die aanspreeklikheidsvestigende elemente voldoen is
A CLAIM FOUNDED ON UNJUSTIFIED ENRICHMENT OR DELICT SHOULD SUCCEED ONLY IF ALL THE APPLICABLE REQUIREMENTS HAVE BEEN MET This decision of the supreme court of appeal to which two acting judges of appeal have made undisclosed contributions and with which the other members of the bench concurred, is not a model of precise formulation nor a clear application of the legal principles that should have been applied. Instead of a determinable careful breakdown of the various legal principles involved, the judgment dismissed the appeal of the bank. Consequently, the Spar claim for presumably more than R10 million was upheld provided that all the costs involved in the litigation through three levels of the high court were totalled. This was done without a clear indication of the remedy or remedies applied, because all the requirements for the potentially applicable remedies were not shown to have been met. In this civil matter, reference is made to claims founded on theft, unjustified enrichment, and breach of a duty to take care, apart from the apparent reliance on a presumed perfected general notarial bond and a perceived short-term business lease for the lessor's own account. Spar entered into a franchise agreement with Umtshingo, a company represented by Paulo in Nelspruit, and as a consequence provided the three outlets doing business under the Spar banner with all the applicable stock under a credit agreement. Spar was not aware of the fact that the Kwik Spar was never part of the Umtshingo company but was a close corporation, and as such, a separate legal entity. Any agreements, including the purported general notarial bond entered into between the company and Spar, were res inter alios acta as far as the close corporation was concerned. The supreme court of appeal, notwithstanding the clear position stated in section 29(1) of Act 69 of 1984, held that the close corporation was 'de facto, a division of the whole business' of the company. This is clearly wrong. Each outlet had its own separate bank account with the appellant. Spar was under the impression that it had safeguarded its risk as credit provider with a registered general notarial bond, which was enhanced with a perfection clause over Umtshingo's movable property. When Umtshingo defaulted on its performance liability, Spar applied for and obtained an interim perfection order and presumed that it was consequently entitled to immediately manage the outlets for its own account and benefit. In reality, the interim perfection order was never confirmed; instead it was dismissed at a later stage. Even if it had been confirmed, the outcome of a perfection order is merely to put the mortgagee in the position of pledgee. The latter is never entitled to dispose of the objects of the pledge. This is the usual business of an outlet that sells groceries or liquor. Because the perfection order was never finalised, the mortgagee had no limited real right to the movables of its debtor and it could at most claim preference to the free residue on liquidation of the mortgagor as debtor. The judgment does not refer to these consequences of section 102 of the Insolvency Act nor to the requirements for a special notarial bond over movables as prescribed in Act 57 of 1993. The supreme court of appeal, however, did not distance itself from the premise which underlies the decision of the full bench that Spar was the mortgagee of a special notarial bond in this matter. Spar presumed that it had also entered into a short-term business lease agreement with Paulo, but the court of first instance had already found that, based on the facts, there never was a signed agreement. The supreme court of appeal ignored this finding of the factual position and premised its judgment on the perceived agreement. Spar was under the impression that, as a consequence of the perfection order and/or the business lease agreement, it was entitled to expect performance from Paulo and from the bank, notwithstanding the fact that Spar was not the account holder of the applicable accounts reflecting the sums credited to the accounts of Umtshingo via the available speed point card machines in the outlets. In reality, in the absence of any binding agreement with Paulo as effective director of Umtshingo as the debtor of Spar or a binding court order to this effect, Spar had no claim to performance in this regard to compel either Paulo or the bank where Umtshingo held its accounts, to ringfence the accounts of Umtshingo at any stage. Because Spar neglected to inform itself of the factual position after having taken control of the outlets regarding the legal position of the close corporation, Spar never applied for a court order against the close corporation before it was too late. But for exceptional legislation, all legal subjects can only have a single estate; the same competencies and entitlements of the legal subject apply to all assets forming part of this estate. Neither by means of a mere unilateral act nor by means of an agreement can an additional separate estate be created for any legal subject. The so-called perceived demand to ringfence some assets of Umtshingo had no legal effect unless it was confirmed by a valid court order as eg during preliminary liquidation proceedings or under business rescue proceedings as governed by the Insolvency Act or the Companies Act. On the premise that there was a perceived valid agreement and/or a valid perfection order, Spar expected to benefit from all sales conducted under its management of the three outlets. In reality, the credit channelled via the old speed point machines went straight into the dedicated accounts of the account holders. Paulo, in accordance with his entitlement as sole director of the company and sole member of the close corporation, made disbursements from these accounts. The bank set off the major portion of its customers' indebtedness to the bank against the credit in the customers' account that derived from the deposits. According to the judgment, in so doing, Paulo was guilty of theft and the bank was not entitled to the set-off. Although South African law adheres to the presumption of innocence until found guilty by a criminal court, no reference is made in the decision indicating that Paulo has already been found guilty of theft or that a criminal process has even been instigated against him. It is submitted that theft can only apply to the unlawful intentional appropriation of movable corporeal property of another from the latter's possession. The credit, which was created via the speed point machines at the cashier's check-out points in the shops, was at no stage movable corporeal property in possession of Spar. It was immediately reflected on deduction from the account of the buyer in the account of the relevant account holder – Umtshingo or Central Route. Spar could have prevented this by removing the old speed point machines and by providing alternative card readers linked to Spar's own bank account. By neglecting to do so, Spar created its own prejudice. At no stage was the bank unjustifiably enriched by the set-off performed. There was no acknowledged source for a perceived legal duty of the bank to safeguard the interests of Spar as a third party. In the absence of an agreement with Umtshingo or Paulo, Spar had no contractual right to performance that the bank was not supposed to infringe on by permitting his client in the absence of an applicable court order to disburse funds standing to its credit or to set-off its client's liabilities against the credit available. No bank is under legal obligation or duty to safeguard the interest of third parties; even a public authority needs to rely on applicable legislation if it wants to compel a bank to put a hold on credit in an account suspected to be the fruits of criminal activity. For this reason, eg Act 121 of 1998 makes provision in section 50 to apply for a forfeiture order because, without it, no bank is deemed to be the guardian angel of an unconnected third party's interests regarding assets held in its client's accounts. In view of this judgment, some old adages have regained significance – Roma locuta; causa finita est \xe2\x80\xa6 ex Africa semper aliquid novi.
Judicature: Claims for restitution arising from the non-fulfilment of suspensive conditions in contracts
EISE VIR RESTITUSIE WAT SPRUIT UIT DIE NIEVERVULLING VAN OPSKORTENDE VOORWAARDES IN KONTRAKTE Die verbintenisregtelike aspek wat in hierdie saak ter sprake gekom het, kon volgens geykte regsbeginsels opgelos word. Die terugbetaling van 'n deposito en die oorbetaling van opgeloopte rente by die nievervulling van opskortende voorwaardes in 'n kontrak was ter sprake. Die voornemende koper (Afrimat) het die deposito in 'n spesiale beleggingsrekening van die voornemende verkoper (Timasani) by 'n bank inbetaal met die ooreenkoms dat die geld namens Afrimat gehou sou word en dat die opgeloopte rente Afrimat sou toekom. By die nievervulling van die voorwaardes het die sakereddingspraktisyn van Timasani geweier om die deposito terug te betaal aan Afrimat. Die gronde vir die weiering het gespruit uit 'n dispuut oor die kwantum van die afslaerskommissie waarvoor Afrimat aanspreeklikheid aanvaar het. Die hof van eerste instansie het Timasani gelas om eerstens die deposito terug te betaal aan Afrimat en tweedens die opgeloopte rente aan dit oor te betaal. Die hoogste hof van appèl het 'n appèl van die hand gewys en die hof van eerste instansie se bevinding gesteun dat die regsgeding nie deur die statutêre moratorium op regsgedinge teen maatskappye in sakeredding gestuit word nie. Laasgenoemde kwessie met gepaardgaande prosedurele kwessies val buite die bestek van hierdie bespreking. Wat die verbintenisregtelike aspek betref, is daar 'n groot waarskynlikheid dat die ware grondslag van die uitspraak eenvoudig 'n eis was vir nakoming van die kontrak dat die deposito en opgeloopte rente by die nievervulling van die voorwaardes terug- en oorbetaal moes word aan Afrimat. Die hoogste hof van appèl het egter skynbaar die eis op 'n verrykingsgrondslag toegestaan. In hierdie verband word die stelling onder andere in die uitspraak gemaak dat die kontrak terugwerkend nietig geword het by die nie-vervulling van die opskortende voorwaardes. Daar word aan die hand gedoen dat dit 'n obiter dictum was wat heeltemal onnodig was vir 'n bevinding dat 'n verrykingsvordering beskikbaar was. Ten spyte van gemeenregtelike gesag vir so 'n verstekreël, word daardie reël vandag in regstelsels gebaseer op die Romeinse reg verwerp op die basis dat dit 'n fiksie is en 'n foutiewe en onlogiese vertolking van Romeinse tekste verteenwoordig. So 'n fiksie het onverwagte en ongewenste gevolge vir derde partye wat hangende vervulling van opskortende voorwaardes regte verkry wat op die kontrak berus. Dit is derhalwe nie meer die verstekgevolg van die nievervulling van opskortende voorwaardes in verwante regstelsels nie. Dit is ook moeilik om in te sien hoe, in die afwesigheid van 'n kontrak en sonder oorweging van afwykende uitsprake, die hof die eis vir oorbetaling van opgeloopte rente op 'n verrykingsgrondslag kon toestaan.