Trust Bank van Afrika Bpk v Eksteen

• Jurisdiction: South Africa
• Judge: Steyn HR, Botha AR, Van Wyk AR, Wessels AR and Hoexter Wn - AR
• Judgment Date: 21 May 1964
• Citation: 1964 (3) SA 402 (A)
• Hearing Date: 10 March 1964
• Court: Appellate Division

G Steyn, H.R.:

Hierdie is 'n appèl teen die handhawing van 'n eksepsie. Volgens die pleitstukke het die appellant in April 1959 met die respondent en ene Scheepers, wat onder die naam 'Peter Pan Motors' in vennootskap besigheid gedryf het, 'n ooreenkoms aangegaan (wat ek die H algemene ooreenkoms sal noem) vir die verdiskontering deur die appellant van huurkoop kontrakte wat die vennootskap (in die ooreenkoms 'die handelaar' genoem) met huurkopers gesluit het. Scheepers het sedertdien bankrot gegaan en die vennootskap is in Desember 1960 ontbind. Luidens die tersaaklike gedeelte van die algemene ooreenkoms moet die handelaar al sy regte uit hoofde van 'n huurkoopkontrak wat verdiskonteer word, aan die appellant oordra, en tree die handelaar teenoor die appellant in as borg vir en mede-hoofskuldenaar met die skuldenaar ingevolge die huurkoopkontrak. Verder waarborg die handelaar

Steyn HR

aan die appellant dat die skuldenaar al die bedinge van die huurkoopkontrak sal nakom. Bly die skuldenaar in gebreke, dan kan die appellant van die handelaar eis dat hy binne 'n gestelde tydperd aan die appellant die 'balans van die koopprys' terugbetaal wat die appellant A aan die handelaar ten opsigte van die huurkoopkontrak betaal het. Bedoelde balans word omskryf as 'n bedrag gelykstaande met die balans wat ingevolge die huurkoopkontrak, volgens die boeke van die appellant, uitstaande is, of sodanige kleiner bedrag as wat die appellant vasstel na behoorlike inagneming van die feit dat betaling vroeër dan die bepaalde datum geskied. Ingevolge die algemene ooreenkoms het die B appellant nege-en-twintig huurkoopkontrakte, in 'n bylae vermeld, verdiskonteer. Hierdie kontrakte is gesluit oor 'n tydperk wat loop vanaf April 1959 tot Maart 1960. Die kopers het versuim om hul paaiemente te betaal, en die appellant eis die uitstaande bedrae, met rente en geregtelike koste, waar sulke koste aangegaan is, van die C respondent. Die respondent het onder meer in die alternatief gepleit dat veertien van die kontrakte in stryd met art. 7 (1) van die Wet op Huurkoop, 36 van 1942, soos gewysig, gesluit is, omdat die gedeelte van die koopprys wat by kontraksluiting betaal moes word, nie betaal is nie, dat bedoelde kontrakte gevolglik ongeldig en onwettig is, en dat die respondent se aanspreeklikheid ingevolge die algemene ooreenkoms met die D appellant, vir sover hy instaan vir betalings deur skuldenaars ingevolge huurkoopkontrakte wat onreëlmatig en ongeldig is, self ook onwettig en ongeldig is. In sy replikasie beroep die appellant hom teen hierdie alternatiewe pleit op estoppel, met die bewering dat die vennootskap, met die bedoeling dat hy daarop moes handel, aan hom te E kenne gegee het dat hierdie kontrakte wettig en afdwingbaar is, dat hy redelik en te goeder trou daaraan geglo het, en deur die voorstelling wat aan hom gedoen is, beweeg is om die kontrakte tot sy skade te verdiskonteer. Hierteen het die respondent die eksepsie opgewerp dat die aangevoerde estoppel geen geldige antwoord op die alternatiewe verweer is nie, omdat die kontrakte onwettig is, en het meer bepaald aangevoer F dat die doel van art. 7 van die Wet op Huurkoop daarop gerig is om by wyse van openbare beleid, krediet in die belang van die landsekonomie as geheel en in belang van kopers in besonder, te beperk, en dat die appellant met sy beroep op estoppel die Hof vra om die onwettigheid deur die vingers te sien en goed te keur.

G Ter aanvulling moet ek byvoeg dat al die pleitstukke nie voor die Hof was nie, en dat die advokate op die volgende ooreengekom het:

'Solely for the purposes of the exception, counsel representing the parties are agreed that it may be taken as established and as part of the pleadings, that the agreements are complete and regular on the face of them as far as relates to their reflecting that proper deposits were made.'

Dit skyn hierop neer te kom dat die replikasie van estoppel verstaan H moet word in die sin dat nie slegs beweer word dat die respondent te kenne gegee het dat die onderhawige verdiskonteerde huurkoopkontrakte wettig en afdwingbaar is nie, maar ook dat op die oog af uit hulle blyk dat die regte gedeeltes van die koopprys by kontraksluiting betaal is.

Die eksepsie is gehandhaaf en die replikasie van estoppel deurgehaal. Die vraag is of die Hof benede daarin gelyk gehad het.

Die redes vir die gevolgtrekking waartoe die Hof gekom het, stem

Steyn HR

wesentlik ooreen met die redes wat die respondent aanvoer in sy eksepsie. Art. 7 (1) van die Wet op Huurkoop stel as 'n uitdruklike voorvereiste vir die geldigheid van 'n huurkoopkontrak dat die voorgeskrewe deel van die koopprys by kontraksluiting betaal is. Die A geleerde Regter bevind dat die onderhawige kontrakte luidens die pleitstukke in stryd daarmee aangegaan is, en gevolglik ab initio ongeldig en van nul en gener waarde was. Dan gaan hy voort:

'In such circumstances no effect is to be given to them by the private acts or conventions of the parties and they are not to be enforced by judgment of this Court which would be to permit the object of the B Legislature to be stultified. Furthermore it seems to me that to enforce any claim which is dependent upon a recognition of the efficacy of such contracts based upon an estoppel would be to enforce the agreements themselves. . . . Any contrary decision would, in my view, be to render valid a transaction which the Legislature has, on grounds of general public policy, enacted shall be null and void and to permit the parties to create a state of things (namely the enforceability of rights under and in terms of the hire-purchase agreements) which they are legally disabled from creating. It would amount to a judicial C recognition of, and connivance at, an avoidance of the Hire-Purchase Act.'

Hy konkludeer dat so 'n ongeldige kontrak nie hier 'n reg van verhaal, wat gegrond is op die bedinge van die kontrak gelees met die algemene ooreenkoms, kan vestig nie, dat 'n kontraktuele vordering wat op laasgenoemde gegrond is en noodsaaklikerwys afhanklik is van die D substraat van 'n afdwingbare huurkoopkontrak, nie geldig gemaak kan word teen 'n verweer dat die huurkoopkontrak ab initio nietig is nie, en dat bedoelde verweer nie deur estoppel verydel kan word nie.

Hierdie gevolgtrekking is bereik na 'n breedvoerige ondersoek van gewysdes, meer bepaald gewysdes van Engelse Howe. Die geleerde Regter merk naamlik op:

E 'In regard to estoppel it must, in my view, be taken as firmly settled that the doctrine of estoppel and the rules thereof which are applicable in the present case, which is one of estoppel in pais (whatever the demerits of this term - as to which see Spencer Bower: Estoppel by Representation, pp. 4 - 6) are to be sought principally in the decisions of the English Courts which have for long been the main guide to our Courts.'

F As ek hierdie opmerking reg...