Romeinse reg : Hoofstuk 4

• DOI: 10.10520/EJC74072
• Pages: 51-94
• Date: 01 January 2007
• Published date: 01 January 2007
• Author: J.J. Henning

HOOFSTUK 4

ROMEINSE REG

4.1 Inleiding

Soos reeds beklemtoon, kan die belang van die Romeinse reg as

uiteindelike fondament van die Suid-Afrikaanse gemenereg kwalik

oor die hoof gesien word.236 Dit ten spyte van die invloed van die

Engelse reg, veral op gebied van die moderne handelsreg.237 Selfs

op hierdie gebied moet die invloed van die Romeinse reg as Vaste-

landse ius commune en as bousteen van die lex mercatoria nie on-

derskat word nie.238 Soos in talle ander gevalle,239 lei die paaie op

51

236 Sien Van Zyl Geskiedenis van die Romeins-Hollandse reg (1979) 13

(hierna “Van Zyl Romeins-Hollandse Reg”); Hosten, Edwards, Nathan

en Bosman Introduction to South African law and legal theory (1977)

132; Hahlo en Kahn South Africa. The development of its laws and con-

stitution (1960) 17; Hahlo en Kahn The South African legal system and

its background (1968) 484; Zimmerman “Synthesis in South African

common law: Civil law, common law and usus hodiernus pandectarum”

1986 South African Law Journal 259; Erasmus “Roman Law in South

Africa today” 1989 South African Law Journal 666. Sien ook Robinson,

Fergus en Gordon An introduction to European legal history (1985)

1-5; Coing Handbuch der Quellen und Litteratur der neureren euro-

päischen Privatrechtgeschichte I (1973) 15-17.

237 Sien o a Henning “Die leeuevennootskap”1980 Moder ne Besigheids-

reg 144; Cilliers en Benade Maatskappyereg4 uitg (1982) 20-21; Naudé

Die regsposisie van die maatskappydirekteur (1970) 8; Hahlo en Kahn

The Union of South Africa. The development of its laws and constitution

(1960) 668-671; Van Zyl Die geskiedenis van die Romeins-Hollandse reg

(1979) 483-490 (hierna “Van Zyl Romeins-Hollandse reg”);Van Jaarsveld

en Oosthuizen Suid-Afrikaanse handelsreg I 3 uitg (1988) 3; Zimmer-

mann 1986 South African Law Journal 210.

238 Sien bv Van Zyl Romeins-Hollandse reg 231: “Romeinse reg was die

enigste antwoord vir handelsaangeleenthede soos kredietfasiliteite waar-

voor die Romeinse notariaatreg die aangewese middel was.” Sien o a

ook Schmitthoff Commercial law in a changing economic climate (1980)

4-8; Baums Entwurf eines allgemeinen Handelsgesetzbuches für Deutsch-

land (1848/49) (1982) 10-16; Lee Historical jurisprudence (1961) 87;

T

rennery The origin and early histor y of insurance(1926) 80; Goldschmid t

Universalgeschichte des Handelsrechts (1891) 12-15; Maine Lectures

on the ear ly history of institutions (1875) 232-235;Schnitzer Vergleichende

Rechtslehre (1945) 21-27; Mayr Lehrbuch der Handelsgeschichte(1921)

2-3; Speck Handelsgeschichte des Altertums (1901) 24-25; Rehme “Ge-

schichte des Handelsrechts” in Handbuch des gesamten Handelsrechts

(V Ehrenberg (red)) (1913) 28-33; Lichtenauer Geschiedenis van de we-

tenschap van het handelsrecht in Nederland tot 1809 (1956) 22-23;

Buckland en McNair Roman law and Common law. A comparison in

gebied van moratorium ook na Rome, hoewel dit nie noodwendig

daar eindig nie.240

4.2 Nexum en die Edik van Servilius

4.2.1 Inleiding

Die eerste voorbeeld wat in die Romeinse reg nagespeur kon word

van ’n maatreël wat denkbaar vir tipering as moratorium vatbaar is,

hou nie slegs verband met die onbenydenswaardige regsposisie van

nexi as betalingsonvermoënde skuldenare nie, maar het in die be-

sonder as primêre oogmerk die opskorting van sekere regsmiddels

ten behoewe van krygslui op aktiewe diens. Daarom behoort die Edik

van Servilius by die bespreking van die privilegia militum desnoods

steeds voor oë gehou te word.241

4.2.2 Nexum en nexi

4.2.2.1 Inleiding

Gedurende die sogenaamde vroeë Republikeinse regstydperk, vóór

die samestelling van die Lex Duodecim Tabularumin die jare 451-450

voor Christus,242 was die staatsgedagte nog nie sterk ontwikkel nie.243

Dit was vir die staat beswaarlik moontlik om effektief toe te sien dat

eksekusie van hofbevele geskied. Bowendien was die onderskeid

52

outline 2 uitg (1965) 304; Asser The procurator in the development of

agency in Roman law and later Civil law(1971) 360; Blackman “Mer-

cantile law and mercantile practice; Mercantile practice as a reviving

source of mercantile law” 1986 South African Law Journal 209; Story

Commentaries on the law of partnership as a branch of commercial and

maritime jurisprudence (1841) ix: “The Roman Law is an inexhaustive

treasure of various and valuable learning. [A] slight glance ... will at

once show the true origin and basis of many of the general doctrines

incorporated into the Common Law”.

239 Vgl Kaser Römische Rechtsgeschichte (1967) 12-18 (hierna “Kaser

Geschichte”); Watson Society and legal change (1977) 12: “The obvious

starting place for such an investigation is Roman law which is not only

the fountainhead of Western jurisprudence but has been and is still

regarded as one of the finest creations of the human spirit.”Sien o a

ook Ribbens The personal, fiduciary character of members' inter se

relations in the incorporated partnership (1981) 18; Ribbens In quest of

the appropriate code for the ideal legal form for the proprietary business

enterprise (1986) 4-8.

240 Sien hfst 3.

241 Sien par 4.6.

242 Schulz History of Roman legal science (1953) 5;Thomas Introduction

to Roman law (hierna “Thomas Introduction”) (1986) 1.

243 Bernhöft Staat und Recht der römischen Königszeit (1968) 122; Arnold

Kultur und Recht der Römer (1964) 9.

tussen verpligtinge ex delicto en ex contractu nog onbekend. Die

benadeelde was in beide gevalle op ’n vorm van gewettigde eie-

rigting aangewese. Dit het daarop neergekom dat die verontregte

party toegelaat is om weerwraak te neem deur eventueel op die

onregpleger se liggaam beslag te lê.244

Hoewel die idee van toekomstige verpligtinge voortspruitend uit kon-

trak vir praktiese doeleindes relatief onbekend was gedurende hierdie

tydperk, kan nexum uit ’n bepaalde oogpunt beskou waarskynlik tog

as gangbare voorbeeld dien van ’n geval waar toekomstige verpligtinge

moontlik inderdaad wel kon voorkom.Nexum beteken letterlik vasket-

ting oftewel gyseling of lyfeiendom ten gevolge van skuld.245

4.2.2.2 Leksikografiese eksegese

Die probleme voortspruitend uit die argaïese Romeinse skuldinvor-

deringsprosedure word veelal gekompliseer deur die verdwyning van

nexum reeds in ongeveer 326 voor Christus.246 Dit was lank voordat

die iurisprudentes en hul werke hul eerste verskyning op die regs-

53

244 Sien o a Jolowicz Roman foundations of modern law (1978) 82 (hierna

“Jolowicz Foundations”); Jolowicz en Nicholas Historical introduction

to the study of Roman law 3 uitg (1972) 166 (hierna “Jolowicz en Nicholas

Roman law”); Du Plessis “Spesifieke nakoming: ’n Regshistoriese her-

waardering” 1988 Tydskrif vir Hedendaagse Romeins-Hollandse Reg351.

245 Postma Beknopte woordeboek. Latyn-Afrikaans (1967) sv “nexum”.

Nexus beteken dan “die saamknoop, die ineenstrengel;verbinding, band ;

gyseling; verbintenis”. Vgl Postma Woordeboek sv “nexus”.

246 Sie n in die algemeen oor nexum o a Tomulescu “Nexum bei Cicero”1966

Iura39; Bachoven Das Nexum, die Nexi und die Lex Petillia (1845);

Alzon “Reflexions sur l'histoire de la locatio-conductio”1963 Revue

historique de droit français et étranger 553; Mitteis “Ueber das nexum”

1901 Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte (Romanische

Abteilung) 96; Bekker “Ueber die Objekte und die Kraft der Schuld-

verhältnisse” 1902 Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte

(Romanische Abteilung) 1; Bekker “Nachtrag zur Lehre von Nexum”

1902 Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte (Romanische

Abteilung) 429; De Zuluetta “Recent controversy about Nexum” 1913

Law Quarterly Review 137; Von Lübtow “Das altrömische nexum als

Geiselschaft” 1936 Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte

(Romanische Abteilung) 234; Jolowicz Foundations 82; Jolowicz en

Nicholas Roman law164: De Zuluetta The Roman law of sale (1966) 3;

Lawson Negligence in the civil law (1968)11; Huschke Ueber das Recht

des Nexum und das alte Römische Schuldrecht (1846); Soltau Livius

Geschichtswerk, seine Komposition und seine Quellen (1897) 57;Ogilvie

A commentary on Livy books 1-5 (1965) 296-298 (hierna “Ogilvie Com-

mentary”); Ter Heide Kort begrip van Romeins recht (1967) 91; Muir-

head Historical introduction to the private law of Rome (1899) 415;

Kunkel An introduction to Roman legal and constitutional history(1966)

27; Thomas T

extbook of Roman law (1976) 79;Van Oven Leerboek van