Negentiende eeu : Hoofstuk 6

• Author: J.J. Henning
• Published date: 01 January 2007
• Pages: 146-179
• DOI: 10.10520/EJC74070
• Date: 01 January 2007

HOOFSTUK 6

NEGENTIENDE EEU

6.1 Inleiding

Die kodifikasie van die Nederlandse reg aan die begin van die negen-

tiende eeu simboliseer die eindpunt van die Romeins-Hollandse

reg.831 Dit dui gewoonlik dan ook die logiese eindpunt aan van ’n

relaas oor die ontwikkeling van eiesoortige Romeins-Hollandse regs-

figure in Nederland.

Tewens, die Wetboek Napoleon ingerigt voor het Koningrijk Holland

van 1809 was in wese bloot ’n oorname van die Franse kode. In 1810

is Holland boonop by die Franse Ryk ingelyf en volgens besluite

van 8 November 1810 en 6 Januarie 1811 sou die Franse Code Civil

en ander wetgewing op Holland van toepassing wees. Op 1 Maart

1811 het die Code Civil die plek van die Wetboek Napoleon inge-

neem. Die Burgerlijk Wetboek is wel op 1 Oktober 1838 ingevoer.

Hoewel dit nie ’n letterlike vertaling van die Code Civil was nie, het

dit tog oorwegend Frans georiënteerd gebly.832

Surchéance van betaalinge het egter so ’n lewenskragtige en nuttige

regsfiguur blyk te wees, dat dit al die kodifikasies oorleef het. Ook

is dit gedurende die negentiende en die eerste helfte van die twin-

tigste eeu verbeeldingryk ontwikkel sodat dit vandag steeds ’n unieke

en veelal bruikbare deel van die moderne Nederlandse reg vorm.

Om die geskiedkundige oorsig van die ontwikkeling van die spesiale

moratorium af te rond en in perspektief te plaas, is dit nodig dat

aan die verwikkelinge in Nederland kortliks aandag geskenk word.

Die antwoord op die vraag waarom surchéance van betaalinge in

die Suid-Afrikaanse reg in onbruik verval het, lê opgesluit in Suider-

146

831 Van Zyl Die geskiedenis van die Romeins-Hollandse reg (1979) 420

(hierna “Van Zyl Romeins-Hollandse reg”); Van Warmelo “Romeins-

Hollandse reg” in Ons regserfenis (1982) 32;Hahlo en Kahn South Africa .

The development of its laws and constitution (1968) 16; Hahlo en Kahn

The South African legal system and its background (1960) 564-565.

832 Van Zyl Romeins-Hollandse reg 417; Gelissen “Les phases de la co-

dification et de l’homologation des coutumes dans les XVII provinces

de pays-bas” 1950 Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis 36;Van Oven

“On hundred and fifty years of Dutch commercial law” 1983 Nether-

lands International Law Review 188; Bosch “Nederlandse vertalingen

van Franse wetten en werken van Franse juristen in de jaren 1810-

1813” 1957 Tijdschrit voor Rechtsgeschiedenis 23; Kisch “Het sisteem

van het BW vergeleken met dat van buitelandsche codificaties” in

Gedenkboek Burgerlijk Wetboek 1838-1938 (1938) 211.

Afrikaanse wetgewing en regspraak gedurende die negentiende eeu.

Aan sodanige verwikkelinge in Suider-Afrika en die moontlike nala-

tenskap van surchéance van betaalinge word derhalwe ook in hierdie

hoofstuk aandag geskenk.

Ook aan die ontwikkeling, verfyning en verlening van algemene

moratoria was daar gedurende die negentiende eeu geen tekort nie.833

Die aandag word in die verband in die besonder toegespits op mo-

ratoria ten behoewe van oorlogvoerendes en bewapendes. Veral

147

833 Bv Hovy “Iets over de gevolgen der Fransche wet van 13 Augustus 1870

met betrekking tot de wisselverbintenissen buiten Frankrijk aangegaan”

1871 Magazijn van Handelsrecht 43. Lorenzen “Moratory legislation

relating to bills and notes and the conflict of laws” 1919 Yale Law

Journal 365; Feller “Moratory legislation: A comparative study” 1933

Harvard Law Review 368-369; Jacques Die durch die französichen

Moratorien-Verfügungen hervorgerufenen Regressfragen (1872) 19-

23; Jacques “Die durch die französichen Moratorienverfügungen her-

vorgerufenen Regressfragen” 1872 Allgemeine östrreichische Gerichts-

Zeitung 393; Götze “Das französiche Wechsel-Moratorium und seine

Rechtswirkung in Oesterreich” 1871 Allgemeine österreichische Gerichts-

Zeitung 165; Fick “Ueber internationales Wechselrecht in Beziehung auf

Fristbestimmungen, insbesondere die französichen Wechsel-Moratoriums-

Gesetze und Dekrete” 1871 Centralorgan für das deutsche Handels-

und Wechselrecht 167; Van Raalte De schorsing van het wisselprotest

in Frankrijk gedurende den oorlog van 1870 en haar gevolgen voor buite-

landsche garanten (1871) 35-49; Kist “Het arrest van het Duitsche

Oberhandelsgericht betrekkelijk den invloed der Fransche wet van 13

Augustus 1870 op niet-Fransche wisselverbintenissen”1872 Rechts-

geleerd Magazijn Themis 20; Swoboda “Ueber die Bedeutung und

Rechtswirkung der sogenannten Wechselprolongation” 1873 Archiv

für deutsches Wechselrecht und Handelsrecht 29-34;Vidar i “La proroga

della scadenza delle cambiali” 1894 Monitore Dei Tribunali 99; Ghiron

“Moratorie e regressi nel diritto internazionale privato” 1915 Rivista de

diritto internazionale 152; Barrault “L’application en droit international

de la législation de la guerre” 1916 Revue de droit international privé

572; Denoyer “Laws as to the moratorium”1919 Canadian Law Times

634; Keyssner “Das Erkenntnis des Bundes-Oberhandelsgerichts vom

21 Februar d J und die Petitionen um Dekleration des Art 86 der Allg

Deutschen Wechselordnung” 1871 Deutsches Handelsblatt 16; Laden-

burg “Welchen Einfluss hat die aulsländische Gesetzgebung bezüglich

der Zeit der im Auslande aufzunehmenden Proteste?” 1871 Centralorgan

für das deutsche Handels-und Wechselrecht 287; Swoboda “Das

französiche Gesetz von 13 August 1870, über die Prorogation der Protest-

pflicht für negotiable Werthpapiere” 1870 Allgemeine östrreichische

Gerichts-Zeitung 289; Van Dam De surceance van betaling en het akkoord

buiten failissement (1935) 8; Mayer Studien über das Moratorium des

Altertums und Mittelalters im Rahmen der gleichzeitigen Kreditwirtschafts

(1917) 10-11(hierna “Mayer Studien”);Mayer “Zur Geschichte und Theorie

die maatreëls ingevoer tydens die Amerikaanse Burgeroorlog, die

Frans-Pruisiese Oorlog en die Tweede Vryheidsoorlog word in hierdie

hoofstuk van naderby beskou, nie slegs om latere ontwikkeling hier

te lande in perspektief te plaas nie maar ook in ’n poging om waar-

skynlike voorgangers van latere Suid-Afrikaanse moratoriumwet-

gewing ten behoewe van weerpligtiges na te speur.

6.2 Surchéance van betaalinge in Nederland en Suid-Afrika

6.2.1 Nederland

6.2.1.1 Oorsig van ontwikkelings

Gedurende die beginjare van die negentiende eeu is in Nederland

aanvanklik in die vooruitsig gestel dat beide rescripta moratoria, ofte-

wel atterminatie, sowel as surchéance van betaalinge sou bly voort-

bestaan.834

In die Wetboek op de rechterlijke instellingen en rechtspleging van

1809 is voorsien dat ’n onderskeid getref word tussen surchéance

verleen deur die hooggeregshof836 en atterminatie verleen deur ’n

gewone regter.837

In die Wetboek Napoleon ingericht voor het Koninkrijk Holland838

is weer voorsiening gemaak vir atterminatie of uitstel van betaling

onder borgstelling.839

148

des Moratoriums” 1915 Schmollers Jahrbuch für Gesetzgebung und

Volkswirtschaft im Deutschen Reiche 184 (hierna “Mayer Geschichte”);

Von Oberndorf Das vom Landesherrn oder von Staatswegen erteilte

Moratorium (1905) 9; Duden en Rowedder Vertragshilfegesetz (1952)

13; Balog Randbemerkungen zur Rechtsschaffung im Kriege (1916) 20;

Koersner en Rabenius Om moratorium nagra bidrag till kannadom om

des begrepp och anvandning (1923) 3-4.

834 Sien o a Van Dam De surcéance van betaling en het akkoord buiten

faillissement (1935) 11; Emmerich en De Beer De saneering (1937) 85;

Vollmar Het Nederlandse handels-en faillissementsrecht (1961) 869

(hierna “Völlmar Handelsrecht”); Polak Faillissement en surséance van

betaling (1972) 418; Vreeswijk De surséance van betaling en het akkoord

(1973) 11; Maas J van Schaik en Blokland De in haar continuiteit be-

dreigde onderneming (1983) 84; Van Zeben Faillissementswet (1986)

II 1-2; Schoordijk “De positie van feitelijk preferente crediteuren bij

faillissement en surcheance van betaling” in Gratia commerci (1981) 321.

835 Van Dam 11; Polak 418;Zwaardemaker 34 verwys daarna as die Code

des institutions judicaires et de la procedure.

836 Artt 115 -117.

837 Artt 761-764.

838 Polak 418; Van Dam 13;Zwaardemaker 34. Sien ook Henning en Delport

Partnership (1984) 251.

839 Artt 1184-1186.