Marais v Richard en 'n Ander

• Jurisdiction: South Africa
• Judge: Rumpff HR, Jansen AR, Kotzé AR, Joubert AR en Botha Wn AR
• Judgment Date: 02 December 1980
• Citation: 1981 (1) SA 1157 (A)
• Hearing Date: 21 March 1980
• Court: Appellate Division

Jansen, AR.:

Na aanleiding van 'n hoofartikel in 'n koerant, die Vaderland, van 25 Oktober 1976, het die appellant en ene G H Beetge elk 'n aksie om E genoegdoening op grond van beweerde laster teen die eerste respondent, die redakteur, en die tweede respondent, die uitgewer, in die Transvaalse Provinsiale Afdeling ingestel. Die twee aksies is ingevolge ooreenkoms gekonsolideer en is as sodanig verhoor, en is ten gunste van die F respondente, met koste, uitgewys (per ELOFF R: kyk 1979 (1) SA 83 (T) te 96). Die Hof het bevind dat, alhoewel die hoofartikel in sommige opsigte lasterlik was, die geopperde verweer van "billike kommentaar oor sake van openbare belang" moes slaag. Slegs die appellant kom nou in hoër beroep

"teen daardie gedeelte van die uitspraak waarin die Hof a quo bevind het dat respondent se kommentaar op die lasterlike bewerings billik was en teen die gehele bevel... insluitende die bevel rakende koste"

G (gewysigde kennisgewing van appèl). Die respondente voer aan dat die geskil gevolglik nou op appèl beperk is tot die vraag of die kommentaar "billik" was en dat die appellant dus nie nou ook ander aspekte van die uitspraak a quo kan aanveg nie. Vir doeleindes van hierdie uitspraak sal egter ten gunste van die appellant aanvaar word dat hy nie aldus aan bande gelê word nie.

H Die gewraakte artikel (met sinne deur my genommer om verwysing daarna te vergemaklik) lui soos volg:

"Die Wit Maggevaar.

[1] Die HNP geïnspireerde beweging SASKON is die Blanke ekwivalent van Swart Mag-organisasies soos SASO. [2(a)] SASKON is die verkorting van die Suider-Afrika Solidariteitskonferensie, [2(b)] SASO dié van die South African Students' Organisation.

[3(a)] Albei het dit gemeen: Hulle is ekstremisties en [3(b)] wil aan weerskante van die kleurlyn stemming en aksie teen die owerheid aanwakker. [4] Vir SASO is selfs militante en uitgesproke Swart leiers soos Kaptein Buthelezi te mak en te veel van 'n Regeringslakei.

Jansen AR

[5] Vir die leiers van SASKON, soos mnre Gert Beetge en Jaap Marais, is premier John Vorster te liberaal. [6(a)] Hulle skroom nie om skandalige karakterskending teen mnr Vorster te verkondig [6(b)] dat hy die uitverkoper van die Witman, van Wit Rhodesië is nie.

A [7] Die HNP het sy stryd by die stembus verloor. [8] Nou soek hy na ander maniere om sy ekstremisme te propageer.

[9] Die onlangse 'besoek' aan Libertas en die geregtelike gevolge het heldebehandeling in hulle spreekbuis ontvang. [10] Nou het hulle weer op die invoer van 'n busvrag van rhodesiese regses besluit - wel wetende dat hulle nie toegelaat sal word om die Eerste Minister te spreek nie en dat hulle deur die polisie voorgekeer sal word.

B [11] Nou roep 'n verontwaardigde Gert Beetge uit dat die ekskursie herhaal sal word. [12(a)] Die oogmerk slaan só helder soos daglig deur: [12(b)] Hulle soek skoor en hulle soek konfrontasie. [12(c)] Hulle wil die ultraregse elemente mobiliseer en tot aksie organiseer. [12(d)] Rhodesië is die emosionele katalisator.

Watter aksie? [13(a)] Die HNP-SASKON-eskapades dusver moet baie na aan C die wind seil. [13(b)] In die huidige gevoelige rasseklimaat is daar nie plek vir ekstremisme nie.

[14(a)] Dusver het linkse steurnisse al die aandag gekry. [14(b)] Alle amptelike optrede kragtens die sekuriteitswetgewing het aan daardie kant geskied. [15] Die tyd is seker naby dat die aktiwiteite van die superregses, die Wit Mag-dwepers, ook aan die beurt kom."

Die Verhoorhof het bevind dat bewerings 3 (a) en (b), 6 (a), 12 (b) en D 15, in die samehang en teen die agtergrond, lasterlik van die appellant is (uitspraak a quo te 87B - 88C); en dat bewerings 2 (a) en (b), 4, 5, 6 (b), 7, 9, 10, 11, 12 (a), (b) en (c) en 14 (a) feitebewerings is, terwyl 1, 3 (a) en (b), 6, 8, 12 (d), 13 (a) en (b) en 15 op kommentaar neerkom (uitspraak a quo te 90A - 95G). Die Hof was verder van oordeel (te 95H en 96H) dat die feitebewerings

E "in wesenlike opsigte bewys of gemeensaak is, met die enkele moontlike uitsondering van die bewerings aangaande eiser Beetge"

(dws bewering 11) en dat

"nie enige deel van die kommentaar sulks is dat dit beskou moet word as 'n F mening wat 'n billike persoon nie kan huldig nie".

Oor bewering 11 sê die Hof verder dat selfs as dit

"as onbewese beskou moet word, dink ek nie dat dit vèel bydra tot die betekenis van die artikel en die strekking en aard van die kommentaar wat daaroor gelewer is nie"

(te 95B). Gevolglik is die verweer van "billike kommentaar" gehandhaaf.

G Die appellant veg die beslissing aan op verskeie gronde, wat soos volg opgesom kan word:

A.

Die Hof moes bevind het dat nie bewys is dat òf die respondente òf die lesers van die koerant bewus was van die feite waaroor kommentaar gelewer is nie.

B.

H Die Hof moes bevind het dat bewering 1 in die hoofartikel 'n lasterlike onware feitebewering is, nl dat SASKON "gelykwaardig" is aan SASO; alternatiewelik, as dit op kommentaar neerkom, dat die kommentaar "onbillik" is.

C.

Die Hof moes bevind het dat lasterlike bewering 3 (a) 'n onware feitestelling is; alternatiewelik, as dit op kommentaar neerkom, dat die kommentaar "onbillik" is.

D.

Die Hof moes bevind het dat die lasterlike kommentaar 3 (b) daarop neerkom dat dit aan die appellant toegeskryf word dat hy

Jansen AR

onwettigheid voorstaan, en dat sodanige kommentaar "onbillik" is.

E.

A Die Hof moes bevind het dat die lasterlike kommentaar vervat in bewering 6 (a) op feitestelling 6 (b) berus en dat die waarheid van lg nie bewys is nie - dat die Hof se bevinding in hierdie verband op ontoelaatbare getuienis berus.

F.

Die Hof moes bevind het dat 12 (b) kommentaar is op die appellant "se beweerde oogmerke met sy optrede waarna in die berig verwys B word", dat "nie behoorlik bewyse van die sogenaamde oogmerke gelewer (is) nie", dat die beweerde oogmerke ook nie van die optrede waarna in die berig verwys word afgelei kan word nie, en dat die kommentaar derhalwe "onbillik" is.

G.

Die Hof moes bevind het dat die kommentaar vervat in bewering 15 "onbillik" is aangesien

C "die bewese feite... nie bewys dat die optrede van die HNP of SASKON waarvan...