Die eienskappe van 'n effektiewe ouditkomitee. Hoofstuk 3

• Author: J.G. Van der Merwe
• DOI: 10.10520/EJC73627
• Date: 01 January 2000
• Published date: 01 January 2000
• Pages: 39-90

HOOFSTUK 3

DIE EIENSKAPPE VAN ’n EFFEKTIEWE OUDITKOMITEE

3.1 Inleiding

Vir ’n ouditkomitee om werklik effektief te kan funksioneer, is dit

nodig dat sekere beginsels rakende die instelling en pligte van die

ouditkomitee nagekom word. Dit is die onderwerp van hierdie

hoofstuk. Die verdere hoofstukke van hierdie studie word geba-

seer op die veronderstelling dat die ouditkomitee wel aan hierdie

grondliggende beginsels voldoen.

3.2 Oorsig oor literatuur wat die eienskappe van ’n effektiewe

ouditkomitee bespreek

Die eienskappe van ’n effektiewe ouditkomitee is moeilik

definieerbaar. Verskeie empiriese studies oor die effektiwiteit van

’n ouditkomitee, hetsy as hoofdoelwit of as sekondêre doelwit, is

al onderneem (Birkett 1980; Cobb 1993; Collier 1992; Jackson-

Heard 1987; Kalbers 1989; Marx 1992; McMullen 1992). Verskeie

kommissies van ondersoeke het ook die effektiwiteit van die

ouditkomitee oorweeg en aanbevelings in dié verband gedoen

(Cadbury 1992; King 1994; Macdonald 1988; Treadway 1987).

Menings gebaseer op ondervinding en navorsing oor die effekti-

witeit van ’n ouditkomitee is ook al uitgespreek deur individue

(Braiotta 1994; Buckley 1979; Jack 1993; Vanasco 1994) en oudi-

teursfirmas (Coopers & Lybrand 1994; Deloitte Haskins & Sells

1979; Deloitte & Touche 1994; Ernst & Young 1991; Ernst & Young

1994; KPMG Aiken & Peat 1992; Price Waterhouse 1993).

Verskeie ander bronne is in die literatuurstudie gevind wat óf ’n

oorsigtelike bespreking van eienskappe bevat óf enkele eien-

skappe uitlig en dit breedvoerig bespreek.

Die genoemde bronne in die vorige paragraaf strek vanaf 1979 tot

1994, en verteenwoordig uiteenlopende menings aangaande die

effektiwiteit van die ouditkomitee. Die volgende bronne is geneem

as grondslag vir die opstel van ’n besprekingslys van faktore wat

die effektiwiteit van die ouditkomitee beïnvloed: Braiotta (1994);

Buckley (1979); Collier (1992); KPMG Aiken & Peat (1992); King-

verslag (1994); Marx (1992); Price Waterhouse (1993) en die

Treadway-verslag (1987). Die resultate van hierdie literatuurstudie

word in figuur 3.1 (sien bladsye 42 tot 45) uiteengesit waar daar

onderskei word tussen:

39

•faktore wat verband hou met die eienskappe van die lede van

die ouditkomitee, en

•faktore wat verband hou met die sukses van die ouditkomitee

in die geheel gesien.

’n Derde kategorie faktore wat bepalend vir die effektiwiteit van die

ouditkomitee kan wees, is tydens die literatuurstudie geïdenti-

fiseer, naamlik die pligte wat die ouditkomitee verrig. Aangesien

hierdie pligte omvangryk kan wees, en hierdie studie net tot die

pligte met betrekking tot die ouditproses van die eksterne ouditeur

beperk word, word hierdie aspek nie nou bespreek nie en sal die

ouditkomitee se pligte met betrekking tot die eksterne ouditeur

later ondersoek word.

Twee van die studies wat vir die opstel van figuur 3.1 gebruik is,

het empiriese resultate ingesluit waar ’n rangorde toegeken is aan

die faktore wat die respondente as belangrike eienskappe van ’n

effektiewe ouditkomitee beskou. Die twee studies, met besonder-

hede van die populasie en respondente, is die volgende:

(a) Collier (1992) het vraelyste aan die finansiële direkteure van

237 industriële maatskappye en 50 finansiële instellings ge-

stuur om, onder andere, die faktore wat die effektiwiteit van

die ouditkomitee beïnvloed, te ondersoek. ’n Hoë bruikbare

responskoers van 80% by die industriële maatskappye en

84% by die finansiële instellings is verkry wat toegeskryf word

aan die deeglike ontwerp en vooraf toetsing van die vraelys,

en die aktualiteit van korporatiewe beheer (1992:45-55). Die

vraelys maak hoofsaaklik gebruik van “JA/NEE”-tipe vrae

asook vrae wat vir die respondent se mening voorsiening

maak met behulp van ’n 5-punt skaal, met waardes wat vanaf

“1 - strongly agree” tot “5 - strongly disagree” strek (1992:188-

198).

(b) Price Waterhouse (1993) het in opdrag van The Institute of

Internal Auditors Research Foundation die praktyke van

ouditkomitees ondersoek om vas te stel wat die eienskappe

van ’n effektiewe ouditkomitee is en hoe die rol van die oudit-

komitee na verwagting oor die volgende vyf tot agt jaar sou

ontwikkel (1993: 1). Hierdie studie het uit ’n literatuurstudie,

gestruktureerde onderhoudvoering en posvraelyste bestaan.

Die posvraelyste het in twee fases geskied. In die eerste fase

is die menings van 393 ouditvennote van Price Waterhouse

en 40 direkteure van interne ouditafdelings verkry, wat inligting

aangaande 422 maatskappye in 11 lande regoor die wêreld

verteenwoordig (1993:1). Die meeste maatskappye (341 of

81%) is gesetel in die VSA en daar is geen verteenwoordiging

40

uit Suid-Afrika of die Afrika-kontinent nie. In die tweede fase is

’n omvattender vraelys gestuur aan die voorsitters van

ouditkomitees van 132 maatskappye, meestal gevestig in die

VSA, en 80 (60.6%) van die vraelyste is terugontvang

(1993:90). Die vraelyste het ook gebruik gemaak van vrae met

’n 5-punt skaal, met as waardes “1 - high importance” tot “5 -

low importance”. Sekere eienskappe van ’n effektiewe oudit-

komitee is nie in die vraelyste ingesluit nie, maar is in die la-

tere deel van die ondersoek, naamlik gestruktureerde onder-

houdvoering, bespreek (1993:90).

Probleme wat met die opstel van figuur 3.1 ondervind is, is die vol-

gende:

(a) Eenstemmigheid bestaan nie in alle gevalle tussen die bronne

oor sake soos die aantal lede van die ouditkomitee, nie.

Hierdie verskille sal in ’n latere bespreking uitgewys word.

(b) Sekere bronne verskaf ’n rangorde van die belangrikheid van

die eienskappe, terwyl ander die eienskappe bloot noem son-

der ’n aanduiding van die belangrikheid daarvan. Daar sal in

die verdere bespreking van die eienskappe gepoog word om

die belangrikheid van die items uit te lig soos wat die

toepaslike bronne dit vermeld.

(c) Sommige studies noem, as gevolgtrekking, net die belang-

rikste eienskappe van ’n effektiewe ouditkomitee. Ander eien-

skappe wat minder belangrik geag is, maar wat nie in totaliteit

geïgnoreer kan word nie aangesien hulle nie verwerp is nie, is

in die opstel van figuur 3.1 in ag geneem. Waar respondente

’n eienskap verwerp, omdat dit geen invloed op die effekti-

witeit van die ouditkomitee sou uitoefen nie, is hierdie eien-

skap nie ingesluit in figuur 3.1 nie.

(d) Enkele eienskappe van ’n effektiewe ouditkomitee is deur

slegs één bron vermeld. Soms was hierdie eienskap nie so

uniek nie en kon dit by ’n ander eienskap gevoeg word. So

meld Buckley (1979:44) byvoorbeeld dat die ouditkomitee oor

die ondersteuning van die volle raad van direkteure moet

beskik. Aangesien die ouditkomitee as ’n subkomitee van die

raad van direkteure funksioneer en die lede van die ouditkomi-

tee gewoonlik deur die raad van direkteure aangestel word, is

dit vanselfsprekend dat die ouditkomitee oor die onder-

steuning van die direksie sal beskik.

41