Antieke reg : Hoofstuk 3

• Date: 01 January 2007
• DOI: 10.10520/EJC74073
• Published date: 01 January 2007
• Author: J.J. Henning
• Pages: 16-50

HOOFSTUK 3

ANTIEKE REG

3.1 Inleiding

Veral op gebied van die privaatreg is dit hier te lande noodwendig dat

bykans enige regshistoriese ondersoek van ’n moderne regsinstel-

ling sy beginpunt by die Romeinse reg moet hê. Die Romeinse reg

as fondament van die Suid-Afrikaanse gemenereg, waarna ge-

woonlik verwys word as Romeins-Hollandse reg, kan, ten spyte van

die invloed van die Engelse reg veral op gebied van die moderne

handelsreg, nooit misken word nie.49 Selfs in ander vakgebiede is

studies wat trag om Romeinsregtelike vertrekpunte na te speur nie

ongewoon nie.50

Nogtans is daar tog tot ’n sekere mate ’n tendens waarneembaar

om in die analise van die historiese ontwikkelingsgang van moderne

regsfigure ook die moontlike bydrae van vroeëre regstelsels nie goed-

skiks oor die hoof te sien nie. Dit veral om die regshistoriese ont-

wikkelingsfases in ietwat beter perspektief te plaas en die rol van die

Romeinse reg teen die agtergrond van ’n breër tafereel enigermate

beter na waarde te kan skat.51

16

49 Van Zyl Geskiedenis van die Romeins-Hollandse reg (1979) 13;Hosten,

Edwards, Nathan en Bosman Introduction to South African law and

legal theory(1977) 132; Hahlo en Kahn South Africa. The development

of its laws and constitution (1960) 17; Hahlo en Kahn The South African

legal system and its background (1968) 484.Sien ook Robinson, Ferges

en Gordon An introduction to European legal history(1985) 1-5; Coing

Handbuch der Quellen und Litteratur der neureren europäischen Privat-

rechtgeschichte I (1973) 15-17.

50 Bv Ribbens The personal fiduciary character of members’ inter se

relations in the incorporated partnership (1988) 7-9; Ribbens In quest

of the appropriate code for the ideal legal form for the proprietary

business enterprise (1986) 11; Gedingvoering tussen vennote (1977)

5-17; Oelofse Die uberrima fides-leerstuk in die versekeringsreg (1988)

133-134; Cronje Eiendomsvoorbehoud by ’n huurkoopkontrak van

roerende sake(1977) 19-39; Van Wyk Persoonlike status in die Suid-

Afrikaanse publiekreg (1979) 1-2; Pretorius Die begrip openbare belang

en burgervryheidsbeperking (1986) 13-18.

51 Bv Olivier Legal fictions. An analysis and evaluation (1973) 1-2;Van der

Merwe Die juridiese versekeringsbegrip met besondere verwysing na

die risiko(1975) 34 (hierna “Versekeringsbegrip”) en Van der Merwe

“Die ontstaan van versekering gerig op winsbejag” 1977 T

ydskrif vir die

Suid-Afrikaanse Reg 37 (hierna “Ontstaan”); Benfield South African life

insurance. Circumstance, significance and technique (1987) 4-5; Müller

Die Entwicklung der direkten Stellvertretung und des Vertrages zugunsten

Dritter (1969) 16; Claus Gewillkürte Stellvertretung in Römischen Privat-

3.2 Oud-Babiloniese reg

3.2.1 Inleiding

In etlike vroeëre regshistoriese ondersoeke na die herkoms van

moratorium is gewag gemaak van die moontlike aanknopingspunte

aan te tref in antieke Griekse geskrifte.52 Die raakpunte is meestal

opgespoor in terloopse vermeldings vervat in nie-juridiese bronne

waarvan die presiese inhoud en betekenis hoegenaamd nie van

alle twyfel ontbloot is nie. Boonop is geen ernstige of volgehoue

poging aangewend om enige verwantskap met vroeëre of invloed

op latere regstelsels of regsfigure, en veral die Romeinse reg in die

besonder, aan te toon nie.53

Is die oogmerk om die vroegste verskyningsvorms van die uitoefening

van die vorstelike genadereg of van die bevoorregting of beguns-

tiging van krygsliede te identifiseer en om dikwels verkondigde op-

vattings oor die Romeinse reg as enigste en uitsluitlike fons et origo

17

recht (1973) 23; Crane en Bromberg Law of partnership (1968) 10;Barre t

en Seago Partners and partnerships I (1956) 1-2; Henn Corporations

2 uitg (1968) 10; Hamilton Corporations (1976) 33; Mersky “The lite-

rature of partnership law” 1963 Vanderbilt Law Review 389;Van Eeden

“Business and investment opportunity schemes” 1981 Moderne Besig-

heidsreg 134; Szlechter Le contrat de société en Babylonie, en Grèce

et à Rome (1947) 7-13. Sien ook Boecker Law and the administration

of justice in the old testament and ancient east (1976) 15.

52 Bv Van Dam De surceance van betaling en het akkoord buiten en het

akkoord failissement (1935) 7-8; Mayer Studien über das Moratorium

des Albertums und Mittelalters im Rahmen der gleichzeitigen Kredit-

wirtschafts (1917) 8-10 (hierna “Mayer Studien”); Mayer “Zur Geschichte

und Theorie des Moratoriums” 1915 Schmollers Jahrbuch für Gesetz-

gebung und Volkswirtschaft im Deutschen Reiche 183-184 (hierna

“Mayer Geschichte”); Von Oberndorf Das vom Landesherm oder von

Staatswegen erteilte Moratorium (1905) 8-9; Feller “Moratory legislation.

A comparative study” 1933 Harvard Law Review 1062-1063; Lipman

Essai historique sur les surseances (1827) 5-7 (hierna “Lipman Essai

historique”); Delprat Surceance van betaling (1854) 5;Zwaardemaker

Over surceance van betaling (1878) 5; Schaap “Surceance van be-

taling” 1882 Nieuwe Bijdragen voor Rechtsgeleerdheid en Wetgeving

245; Grattenhauer Ueber Generalindult und Spezialmoratorien (1809)

27; Duden en Rowedder Vertragshilfegesetz (1952) 13; Balog Rand-

bemerkungen zur Rechtsschaffung im Kriege (1916) 20; Koersner en

Rabenius Om moratorium nagra bidrag till kannadom om des begrepp

och anvandning (1923) 1-2.

53 Sien Billeter Geschichte des Zinsfusses (1898) 4-9; Maine Ancient law

10 uitg (1901) 2-3; “[O]ur best sources of knowledge are undoubtedly

the Greek Homeric poems, considered … not as a history of actual

occurrences, but as a description, not wholly idealized, of a state of

society …”

van diè‚ regsfigure in perspektief te stel, bied die Oud-Babiloniese

reg vandag ’n al hoe meer aantreklike vertrekpunt vir ’n regshisto-

riese ondersoek. Dit veral vanweë die relatief resente ontdekking,

ontsyfering, omvang en betroubaarheid van primêre regsbronne en

die tydperk daardeur gedek.54 Daarbenewens kan die moontlikheid

van die een of ander invloed op latere regstelsels, en eventueel

hetsy direk of indirek selfs op die Romeinse reg, nie sonder meer

geheel en al uitgesluit word nie.55

Aangesien die Babiloniese reg in die algemeen relatief min aandag

in Suid-Afrikaanse regsliteratuur geniet, word dit dienstig geag om

die agtergrond ietwat breër as gebruiklik aan te sny.

3.2.2 Tydperke en regsbronne

Babilonië was die suidelike en Assirië die noordelike helfte van dié

landstreek wat in klassieke tye as Mesopotamië bekend gestaan

het. Laasgenoemde beteken letterlik “die land tussen die twee

riviere”, verwysende na die Tigris en die Eufraat. Op sy beurt was

Babilonië verdeel in twee gedeeltes, naamlik Akkad, die noordelike,

en Sumer, die suidelike.56

18

54 Die Kodeks van Hammurabi was tot 1947 beskou as die oudste ont-

dekte regskode. Vgl Kramer History begins at Sumer (1961) 95 (hierna

Kramer “History”).

55 Bv Driver en Miles The Babylonian laws I: Legal commentary (1960)

54-57 (hierna Driver en Miles “Babylonian Laws I”); Yaron “Semitic

elements in early Rome” in Daube Noster (1974) 343 (hierna Yaron

“Semitic elements”); Diamond Primitive law2 uitg (1950) 12; Brongers

Oud-Oosters en Bijbels recht (1960) 7; Boecker 18-19;Bengtson Ancient

history 6 uitg (1970) 1: “[A]ncient history is not to be considered de-

tacher from other historical development. A thousand threads stretch

from Antiquity to the Middle Ages, and from there to the present.” Sien

ook par 3.2.7.

56 Driver Miles Babylonian laws I 1; Diamond 9. Volgens Brongers 6, word

onder Sumer die gebied verstaan wat in antieke tye die suidelike gedeelte

van die benede Mesopotamië vorm, dig by die toenmalige uitmonding

van die Eufraat en die Tigris.Dit is tussen 4 000 en 2 000 v C bewoon

deur die Sumeriërs wat ’n uitsonderlike hoë beskawingspeil gehad het

en ’n onuitwisbare stempel nagelaat het op die geesteslewe en reg-

stelsel van die hele Mesopotamië.Onder andere word aan die Sumerië rs

die uitvinding van die sogenaamde spyker- of keilskrif toegeskryf.Wat

ook aan die invloed en betekenis van die Sumeriërs ’n besondere ka-

rakter verleen is die feit dat hul gevoel vir reg en geregtigheid uitson-

derlik hoog ontwikkel was.Sien verder Boecker 55; Bengtson 67; Wellard

The waters of Babylon (1972) 82-98; Ceram Gods, graves and scholars

(1974) 223; Moscati The face of the ancient Orient (1962) 17; Cottrell

The land of Shinar (1965) 57-63; Baumann The land of Ur (1969) 19-

28; Ward Introduction to archeology (1977) 85; Burney From village