Herverdelingsooreenkomste in die beredderingsproses van bestorwe boedels

• Author: S.J. Claassens
• DOI: 10.10520/EJC51192
• Published date: 01 January 2004
• Date: 01 January 2004
• Pages: 36-102

SJ Claassens, Fakulteit Regsgeleerdheid, Universiteit van die Vrystaat.

Tydskrif vir Boedelbeplanningsreg 2004-2005(1)

: 36-102

SJ Claassens

Herverdelingsooreenkomste in die

beredderingsproses van bestorwe

boedels*

Redistribution agreement in the administration of deceased

estates

A redistribution agreement can be a useful alternative to the other methods of

liquidation of a deceased estate. In particular circumstances, the application of a

redistribution agreement can obviate the undesirable consequences of co-

ownership or unpractical allocation of assets to the detriment of beneficiaries,

which may even give rise to hardship.It is a unique arrangement in the sense that it

is something more than a stereotype contract where the beneficiaries, and in

appropriate instances a surviving spouse, may freely contract with each other, but

may encompass elements of sale, exchange or donation that could serve as “vehicles”

for the reallocation of assets. It must be the intention of the parties to re-allocate

their vested rights in the estate assets concerned and, to a certain extent, “trade”

with these rights.

It appears that greater emphasis is placed upon the implementation of the

statutory enactments than upon the origins of the redistribution agreement in

Roman- and Roman Dutch Law.The statutory measures are not a codification of

the rules governing redistribution agreements, and its ambit and implementation in

the estate administration process should be viewed within a wider context.The

different agreements that are used in contemporary South African law are the

following: i) The statutory redistribution agreement involving immovable property in

respect of which the provisions of section 14(1)(b)(iii) and (iv) of the Deeds

Registration Act apply; ii) The common law redistribution agreement involving

movable property and to which the common law and case law applies, and iii)

Combined redistribution agreements involving movable as well as immovable property

to which statutory provisions, common law and case law applies.

The

essentialia

of a redistribution agreement can be summarised as follows: i) It

must be an agreement between the beneficiaries of a deceased estate and, if

applicable, the surviving spouse of the deceased, involving particular assets in

respect of which the contracting parties have a vested right, either in terms of a will

* Hierdie artikel is gebaseer op ’n LLM-skripsie aan die PU vir CHO.

37

Claassens / Herverdelingsooreenkomste in die beredderingsproses

or according to the rules of intestate succession. ii) A redistribution agreement must

deal with the assets of the deceased estate or with movable property outside the

estate that may be introduced by a party to the agreement for purposes of

equalising the allocation of assets. iii) The intention of the beneficiaries taking part

in the agreement to re-allocate estate assets must be clear.

This new legal milieu brought about by the Constitution and the Bill of Rights poses

interesting challenges for the further development of the redistribution agreement

which, through the centuries, served a useful purpose towards the relief of estate

beneficiaries from the inconvenience, and often from hardship, caused by co-

ownership or a distribution of assets among beneficiaries which would otherwise be

unpractical or unacceptable.

1. Inleiding

Herverdelingsooreenkomste speel ’n waardevolle rol as ’n metode van

likwidasie in die boedelberedderingsproses. Dit bied ’n uitweg aan begunstigdes

om bepaalde probleme wat as gevolg van mede-eiendomsreg ontstaan te

voorkom, onpraktiese resultate te vermy of om ongerief vir begunstigdes

te spaar.Dit is ’n unieke regsverskynsel, omdat daar met die herskommeling

van die bates tot ’n sekere mate afgewyk word van die uitdruklike bepalings

van die testament.

Artikel 14(1)(b)(iii) en (iv) van die

Registrasie van Aktes Wet

47 van

19371maak voorsiening dat waar die boedelbates bestaan uit

onroerende eiendom, die eksekuteur ’n herverdelingsooreenkoms in die

boedelberedderingsproses kan inkorporeer. Hierdie statutêre bepaling het

aanleiding gegee tot verskeie hofuitsprake en bespreking deur skrywers.

Dit wil voorkom asof daar in hierdie besprekings ’n groter klem gelê

word op die toepassing van die statutêre maatreëls as op die naspeuring

en bespreking van die eintlike oorsprong van die herverdelingsooreenkoms

wat ’n veel groter en omvangryke begrip in die Romeinse- en die Romeins-

Hollandse reg was.

Statutêre bepalings met betrekking tot die herverdelingooreenkoms

behoort nie in isolasie gesien te word nie en is nie ’n kodifikasie van die

regsreëls ten opsigte van die aanwending van die herverdelingsooreenkoms

in die Suid-Afrikaanse reg nie.

Die Suid-Afrikaanse wetgewer het geen voorsiening gemaak vir gevalle

waar ’n herverdelingsooreenkoms met betrekking tot roerende bates in ’n

bepaalde boedel genoodsaak word en daar geen onroerende bates in die

boedel is nie.

1 Hierna verwys as die

Akteswet

.

38

Tydskrif vir Boedelbeplanningsreg 2004-2005(1)

’n Boedel bestaan meestal nie net uit onroerende of net uit roerende

bates nie en is daar gewoonlik ’n verskeidenheid van boedelbates

teenwoordig. Die vraag is of ’n herverdelingsooreenkoms in so ’n geval

gedeeltelik deur die voorskrifte van artikel 14(1)(b)(iii) en (iv) van die

Akteswet

en gedeeltelik onder die gemeenregtelike beginsels wat op roerende bates

betrekking het, beheers sal word? Indien wel, is die vraag op watter wyse

die toepasbaarheid van die statutêre en die gemeenregtelike reëls met

mekaar versoen word ten einde die ooreenkoms regsgeldig en prakties

uitvoerbaar te maak?

Die oogmerk met hierdie studie is om die reg en praktyk met

betrekking tot die herverdelingsooreenkoms as ’n metode van likwidasie

van bestorwe boedels in Suid-Afrika te ontleed, saam te vat en te sistematiseer.

’n Beknopte oorsig oor die toepaslike grondslae in die Romeinse- en Romeins-

Hollandse reg word gegee ten einde die herverdelingsooreenkoms in

gemeenregtelike konteks te plaas en ten slotte word gepoog om die

herverdelingsooreenkoms ook kortliks in grondwetlike perspektief te plaas.

2. Historiese ontwikkeling van die

herverdelingsooreenkoms in die Romeinse- en

die Romeins-Hollandse Reg

Die herverdelingsooreenkoms is nie ’n statutêre skepping van die wetgewer

nie, maar ’n verskynsel wat deur die Romeine2(selfs ook deur die Grieke

2 In 1928

SALJ

52 in ’n vonnisbespreking bespreek die skrywer, wat slegs as MdV

(waarskynlik Melius de Villiers) aangetoon word, die saak van

Jayawickreme v

Amarasurija

(119 LT 499) en noem krities dat alhoewel die hof beslis het dat

die verdelingsooreenkoms aangegaan tussen die kinders van die erflater

geldig is, dit so aanvaar is op die gronde van “rational motive of generosity”.

Die beginsels van die Romeinse- en Romeins-Hollandse reg is misken en sou

die regsreëls toegepas gewees het, sou die eindresultaat makliker vindbaar en

juridies korrek gewees het. Die skrywer verwys na ’n Romeinsregtelike voorbeeld

komende van die

Codex

2.4.2 waar Keiser Antoninus die volgende gesê het:

Since you assert that you entered into a compromise with your sister

about the inheritance and on that account undertook in writing to owe

her certain sum of money, even though there had been no dispute about

the inheritance, yet, when a compromise had been effected through a

fear of litigation, the agreement is deemed to have been entered into

effectively.