Theron, NO v Joynt

• Jurisdiction: South Africa
• Judge: Watermeyer CJ, Van Den Heever JA, and Hoexter JA
• Judgment Date: 11 October 1959
• Citation: 1951 (1) SA 498 (A)
• Hearing Date: 15 September 1959
• Court: Appellate Division

F Van den Heever JA:

Appellant armsorgsekretaris van die Nederduitsgereformeerde Kerk in die Vrystaat behoorlik daartoe gemagtig deur 'n bevoegde orgaan van daardie Kerk het in die Vrystaatse Provinsiale Afdeling van die Hooggeregshof by wyse van mosie aansoek G gedoen om 'n uitsettingsbevel teen respondent uit 'n seker perseel wat aan die Kerk behoort op die Goedemoed-nedersetting distrik Rouxville en wat respondent nou okkupeer Respondent het hom teen die aansoek verset hoofsaaklik op grond van die voortbestaan van 'n beweerde huurkontrak tussen hom en die eienaar van bedoelde grond Die aansoek is van die H hand gewys met die koste en teen daardie vonnis kom aansoekdoener nou in hoër beroep

Die volgende feite word nie betwis nie:

In 1907 het die Sinode, die algemene Kerkvergadering waardeur die Kerk na buite optree, besluit om 'n nedersetting of arbeidskolonie te stig vir die ekonomiese opheffing van sorgbehoewende lede van die Kerk. Gedurende 1909 het die Kerk vir die doel grond gekoop en daarvan transport ontvang. Daarop het die Kerk die

Van den Heever JA

Goedemoed Nedersetting gestig en persele toegeken aan sorgbehoewende lede teen betaling van jaarlikse huurgelde en onderworpe aan 'n reglement wat elke kolonis moes onderteken.

A Gedurende 1934 het respondent aansoek gedoen om in die nedersetting toegelaat te word; sy aansoek is toegestaan en 'n perseel is aan hom toegeken. Gedurende daardie jaar is ook 'n gewysigde reglement deur die Sinode uitgevaardig, wat deur respondent onderteken is. Die reglement bevat o.a. die volgende bepalings: -

B I. Die arbeidskolonie staan onder die bestuur van die Sinodale Armesorgkommissie, bygestaan deur 'n onderkommissie, waarvan die superintendent van die Nedersetting ook lid is met adviserende stem.

II. Die Sinodale Armesorgkommissie beheer alle fondse en dra alle geldelike verantwoordelikheid in verband met die nedersetting.

C IV. Dit sal die Armesorgkommissie vrystaan om aan elke kolonis 'n aantal besproeibare morge grond toe te ken teen betaling van 'n jaarlikse huurgeld en met weidingsregte vir 'n aantal grootvee wat sy D bona fide eiendom is; of die neersetting op ko-operatiewe beginsels te bestuur.

V. 'n Kolonis sal sy regte behou solank hy hom na die oordeel van die Onderkommissie goed gedra. Die Kommissie behou die reg om applikante op 'n proeftyd van een jaar aan te neem. Wil hy die neersetting verlaat, E dan mag hy met goedkeuring van die Onderkommissie sy opvolger benoem.

VII. Bou-erwe van hoogstens 'n halwe morg sal deur die superintendent aangewys word.

IX. Alle huurgelde is jaarliks betaalbaar voor die 31e dag van Maart. F Ingeval 'n kolonis in gebreke bly om sy huurgeld te betaal, mag sy regte verbeurd verklaar word.

XIII. Elke kolonis sal verplig wees om al sy besproeibare grond te bewerk tot bevrediging van die superintendent. Geen grond mag om 'n deel aan 'n ander kolonis uitgegee word nie sonder toestemming van die superintendent.

G XVII. Alle saniteitsregulasies, deur die Sinodale Armesorgkommissie opgestel, moet deur alle inwoners van die kolonie nagekom word.

XVIII. Alle verset teen die bevele van die superintendent sal met gestrengheid gestraf word.

H XX. Die superintendent sal hom van die volgende strafmiddels bedien: -

(a)

persoonlike vermanings;

(b)

'n geldboete van hoogstens £1;

(c)

verwydering van die neersetting.

XXII. Die Sinodale Armesorgkommissie behou die reg om hierdie reglement te wysig of uit te brei.

XXIII. Die volgende verklaring sal deur elke kolonis moet onderteken word: -

Van den Heever JA

'Ek die ondergetekende....., verbind my tot getroue nakoming van die Reglement, sowel as van sodanige regulasies as wat van tyd tot tyd deur die Sinodale Armesorgkommissie tot algemene welsyn mag vasgestel word, ingeval ek my mag skuldig maak aan wangedrag, onderwerp ek my aan die uitspraak van die Onderkommissie, sonder verhaal by 'n geregshof te soek.

Get.................'

Daarna is die reglement herhaaldemale gewysig, maar die bepaalde B veranderinge daarin aangebring is hier nie ter sake nie. Op die 7e April 1948 het die Sinode 'n sterk gewysigde reglement uitgevaardig wat o.a. die volgende bepaling inhou:

'5(b). Die Nedersetter se woonreg of verblyfreg, asook alle ander regte of voorregte op die Nedersetting word aan hom verleen deur vergunning en die Onderkommissie kan te enige tyd in sy oordeel, sonder vermelding van redes, die vergunning intrek, C mits drie maande vooraf tot dien effek skriftelike kennis gegee word aan die betrokke Nedersetter, wie na verstryking van die gemelde tydperk van drie maande, verplig sal wees om die Nedersetting te ontruim . . .'

Respondent het geweier om hierdie reglement te onderteken. Op 11 D Februarie het die betrokke kommissie hom kennis gegee, ingevolge bostaande par. 5 (b) van die reglement, dat sy verblyfreg op Goedemoed beëindig word en dat hy die nedersetting moet verlaat voor of op die 1e Junie 1950. Aan hierdie kennisgewing het respondent geen gehoor gegee nie. In die Hof a quo het hy die verweer aangevoer

'dat ek die som van £7 10s. per jaar betaal as huurgeld vir gemelde E perseel, en dat daar dus 'n wettige huurkontrak bestaan tussen die Armesorgkommissie van die Nederduits-Gereformeerde Kerk en myself in verband met die gemelde perseel',

en

'hierdie reglement of wysigings het ek geweier om te teken, aangesien ek gemeen het dat my regte in terme van die Reglement van 1934 deur F die latere wysiging nadelig geaffekteer sou word en dat gesegde wysiging nie tot algemene welsyn van die koloniste sou wees nie.'

Die slot in van die twede aanhaling berus klaarblykbaar op 'n misverstand. Die kerkorgane is nie gebonde nie om die reglement van die G nedersetting slegs tot algemene welsyn van die koloniste te wysig; die reglement kan ook gewysig word ter beskerming van die materiële belange van die Kerk. Die argument slaan blykbaar op die onderneming aan die voet van die reglement (klousule XXIII) wat respondent onderteken het, en daardie 'algemene welsyn' het betrekking slegs op die huishoudelike regulasies wat die Armesorgkommissie kan instel met die oogmerk om orde, H tug en ander vereistes van 'n digbevolkte samelewing te handhaaf.

Mnr. Steyn, namens respondent, het aangevoer dat die reglement van 1934 die basis is van 'n huurkontrak en dat latere wysigings daarvan hom nie bind nie; dat kragtens klousule V van daardie reglement respondent 'sy regte sal behou solank hy hom na die oordeel van die Onderkommissie goed gedra' en, aangesien daar geen aantyging van wangedrag teen respondent gemaak word

Van den Heever JA

nie, die kennisgewing om te ontruim voorbarig en onregmatig is.

Mnr. van Blerk daarenteen beroep hom op Lechoana v Cloete and Others, 1925 AD 536 te bl. 552 vir die stelling dat die verblyfreg wat die respondent erlang het in hoofsaak 'n vergunning is 'tot wederopseggens toe.'

A Altwee advokate het hulle beroep op beslissings in sake wat uit die verenigingslewe ontstaan het. Met daardie argumente kan ons kort proses maak. In 'n vereniging assosieer die lede op 'n voet van gelykheid en elkeen verplig hom deurgaans om hom neer te lê by meerderheidsbesluite. B Watter regsgevolge ook al mag intree by wysiging van die statute, op die onderhawige regsverhoudinge kan hulle nie toegepas word nie, want ex hypothesi staan respondent en die betrokke kerkorgane teenoor mekaar op 'n voet van ongelykheid: die een is of was 'n ekonomiese reddeling; C die ander het meer die geaardheid gehad van die aalmoesenier van 'n gestig. Waar sulke stigtings egter...