SA Associated Newspapers Ltd en 'n Ander v Samuels

• Jurisdiction: South Africa
• Judge: Jansen AR, Trollip AR, Kotzé AR, Joubert AR en Viljoen Wn AR
• Judgment Date: 27 September 1979
• Citation: 1980 (1) SA 24 (A)
• Hearing Date: 03 May 1979
• Court: Appellate Division

Jansen AR:

Ek stem met eerbied met my Kollega VILJOEN saam dat die appèl afgewys behoort te word, om die redes deur hom verstrek.

Ek wil egter nie die indruk skep dat ek beskou dat die maatstaf van die "fiktiewe, normale, ewewigtige, regdenkende en redelike mens" (waarna in Coulson v Rapport Uitgewers (Edms) Bpk 1979 (3) SA 286 (A) te 294H - 295A F en Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie v O'Malley 1977 (3) SA 394 (A) verwys word) ongekwalifiseerd op alle aspekte van die vraag of 'n berig in 'n Sondagkoerant per se lasterlik is, toegepas moet word nie. By die beantwoording van sodanige vraag geskied daar eintlik twee afsonderlike ondersoeke: (i) die bepaling van die betekenis van die berig; en (ii) die bepaling of daardie betekenis lasterlik is. Dit wil my, met eerbied, by G heroorweging voorkom dat die toets in die Coulson- en O'Malley- sake gestel, eintlik neerkom op 'n samevatting van die norme wat tov beide ondersoeke toegepas moet word. Die hoedanighede van ewewigtigheid en regdenkendheid, bv, skyn eerder by die bepaling van lasterlikheid te pas, as by die vertolking van die berig. Insake die kwessie van vertolking is H reeds lank met die gedagte van die "redelike mens" gewerk. So sê STRATFORD AR bv in Johnson v Rand Daily Mails 1928 AD 190 te 194:

'The words must be construed to have the meaning which a reasonable person reading them in their context, would be likely to give them.'

Maar dat hierdie redelike mens nie noodwendig die bonus paterfamilias is nie, kan miskien daarvan afgelei word dat WESSELS AR in dieselfde saak (te 205) die "ordinary reader" skynbaar as 'n wisselvorm vir die "ordinary reasonable man" gebruik. Die "ordinary reader" sou vermoedelik neerkom op die gewone, deursneeleser.

Kotzé AR

Of in al die latere sake genoeg aandag aan hierdie aspekte gegee is, is mi, met eerbied, te betwyfel. Dit is egter nie nou die geleentheid om hierop in te gaan nie, of te bespiegel oor moontlike latere heroorweging A deur hierdie Hof nie. Daar kan miskien net op gewys word dat in sy land van herkoms, die begrip van die "redelike" leser, reeds deur lede van die House of Lords aan die 'ordinary reader' gelykgestel is. So is al deur Lord DEVLIN oor toespelings die volgende gesê (Lewis v Daily Telegraph Ltd 1964 AC 234 te 277):

B 'My Lords, the natural and ordinary meaning of words ought in theory to be the same for the lawyer as for the layman, because the lawyer's first rule of construction is that words are to be given their natural and ordinary meaning as popularly understood. The proposition that ordinary words are the same for the lawyer as for the layman is as a matter of pure construction undoubtedly true. But it is very difficult to draw the line between pure construction and implication, and the layman's capacity for implication is much greater than the lawyer's. The lawyer's rule is that C the implication must be necessary as well as reasonable. The layman reads in an implication much more freely; and unfortunately, as the law of defamation has to take into account, is especially prone to do so when it is derogatory.'

In Morgan v Odham Press Ltd (1971) 1 WLR 1239 te 1245) wys Lord REID op die volgende:

D "If we are to follow Lewis' case 1964 AC 234 and take the ordinary man as our guide then we must accept a certain amount of loose thinking..."

Judgment

Kotzé AR:

Die twee appellante (verweerders), onderskeidelik die eienaar-drukker en redakteur van 'n weeklikse koerant genaamd Sunday Times E , kom in hoër beroep teen gedeeltes van 'n uitspraak van die Hof benede in 'n lasteraksie wat prof H J Samuels, die respondent (eiser), teen hulle ingestel het en waarin genoegdoening ten bedrae van R12 000 teen hulle gesamentlik en afsonderlik toegeken is voortspruitende uit 'n berig wat op 18 Julie 1976 in gemelde koerant verskyn het. Die Sunday Times se F sirkulasiesyfer binne die Republiek het op die tersaaklike tyd 'n halfmiljoen te bowe gegaan terwyl dit buitelands iets oor die 7 000 beloop het.

Sowel gedurende die verhoor as op appèl was dit gemeensaak dat die respondent binnelands sowel as buitelands 'n hoë aansien geniet. Sy G voortreflike loopbaan word as volg saamgevat in die uitspraak van die Hof a quo :

"Die eiser, wat binnekort 60 jaar oud sal wees, het na hy sy akademiese studies voltooi het (meeste daarvan met deeltydse studies) ongeveer 1943 'n pos aanvaar as lektor by die destydse Universiteitskollege van die Oranje-Vrystaat in die departement Ekonomie. Hy is van tyd tot tyd bevorder en is in September 1946 op 28-jarige leeftyd as professor in die Departement aangestel. Hy het ook die nodige professionele kwalifikasies H bekom om as 'n geoktrooieerde rekenmeester en ouditeur te praktiseer en het ook dusdanig vir 'n aantal jare gepraktiseer.

In 1962 is hy aangestel as direkteur van Yskor en het hy later talle ander direktorate aanvaar. In 1964 was hy medestigter van die Bank van die Oranje-Vrystaat en het hy die eerste voorsitter van die direksie geword, welke pos hy tans nog beklee.

In 1964 is hy benoem as lid van die Krygstuigraad en in 1967 is hy in opvolging van dr Van Eck aangestel as voltydse voorsitter van die Raad vir 'n tydperk van vyf jaar. Voor die verstryking van daardie tydperk is hy versoek om die pos wat later bekend gestaan het as president van die Krygstuigraad vir 'n verdere vyf jaar te aanvaar.

Kotzé AR

In 1968 is op sy voorlegging 'n korporasie, bekend as Krygskor, gestig om die Republiek selfvoorsienend te maak wat sy behoeftes aan krygstuig betref. Vanaf die stigting van Krygskor was eiser die voorsitter daarvan. Hy het op ongeveer 35 ander direksies gedien, en is ook lid van die Raad A van Trustees van die Yskor Pensioenfonds."

Gedurende Julie 1976 het die Minister van Verdediging die appellant se uittrede uit die Krygstuigraad aangekondig in 'n formele verklaring wat op die 7de van gemelde maand aan die South African Press Association (SAPA) B vrygestel is en wat, volgens die Verhoorregter se bevinding, redelik getrou in die dagpers opgeneem is. Die verklaring lui:

"Bekendstelling

Sy Edele, die Minister van Verdediging, Minister P W Botha LV, het bekend gemaak dat prof H J Samuels as president van die Krygstuigraad en voorsitter van Krygskor uittree.

Professor Samuels, wat onlangs 'n tweede ernstige operasie ondergaan het, C het weens gesondheidsredes versoek om van sy verpligtinge losgemaak te word 'n jaar vóór die normale verstryking van sy ampstermyn. In sy bekendstelling bring Minister Botha hulde aan prof Samuels as die grondlegger en uitbouer van die Krygstuigraad en van Krygskor tot monumente wat getuig van die Republiek se selfversorgendheid op die gebied van militêre paraatheid. In die periode van nege jaar waartydens prof Samuels voltyds as hoof van albei organisasies betrokke was, het hy met D selfopofferende ywer 'n plaaslike vermoë daargestel wat 'n ewe belangrike rol te vervul het in die fisiese voortbestaan van die Republiek as die Suid-Afrikaanse Weermag self. Aan hierdie man en aan sy gesin is die Republiek van Suid-Afrika groot dank verskuldig, het die Minister gesê."

Die berig wat aanleiding gegee het tot die lasteraksie het betrekking gehad op 'n strafsaak waarin ene Van Breda tereg gestaan het op 'n aantal E aanklagtes van bedrog. Op 16 Julie 1976 het ene Steyn, besturende direkteur van Dopkor (Edms) Bpk, getuig dat gemelde maatskappy 'n R800 000 verbandlening wou aangaan. Van Breda het onderneem om teen 'n kommissie van R88 000 die lening te reël. R14 000 van laasgenoemde bedrag sou betaal word sodra Van Breda Dopkor (Edms) Bpk meedeel dat die lening toegestaan is. Die oorblywende deel van die leningskommissie sou gelyktydig met F registrasie van die verband betaal word. Steyn het voorts getuig dat Van Breda aan hom vertel het dat die verbandlening deur die Yskor Pensioenfonds toegestaan is en die bedrag van R14 000 is toe aan hom betaal. Steyn het mettertyd vasgestel dat geen aansoek om 'n verbandlening G aan die Pensioenfonds gerig is nie. Melding van die respondent is gedurende kruisondervraging gemaak toe Steyn verklaar het dat "prof Samuels ('n trustee van die Pensioenfonds) het gesê dit sal nie nodig wees" om waardasies te verkry van die eiendom wat aan die verband onderhewig sou wees nie. Die landdros het toe aan Steyn die vraag gestel of dit normale sakepraktyk is dat bedrae tot R14 000 in kontant oorbetaal word. Steyn het as volg geantwoord:

H "Daar waar beskuldigde vereis dat die geld moet in kontant oorbetaal word en hy het gesê dat hy 'n deel daarvan aan prof Samuels moet oorbetaal. Dit is ook op band gesê daar, dat hy en prof Samuels saam 'n makelaarsbesigheid waarvan hulle twee direkteure is en hulle verkies die geld kontant.

Nou wat sou die rede daarvoor wees? - Ek weet nie.

U het ook nie gevra wat die rede daarvoor is nie? - Ons is bewus van sekere dinge wat probleme kan gee vir so 'n persoon. In die eerste plek as iemand 'n tjek sou gee dat dit terugkom of al is hy, al het hy 'n bankgewaarborgde tjek gee miskien 'n vervalste bankgewaarborgde tjek wees. Dit mag hulle vrees gewees het. Andersins kan dit wees dat persone die geld nie wil wys vir inkomstebelastingdoeleindes nie. Ons kan nie vir u 'n rede gee daarvoor nie. Maar dit is algemene praktyk."

Kotzé AR

Die verhoor is feitlik onmiddellik hierna uitgestel.

Die berig wat op 18 Julie 1976 in die Sunday Times verskyn het, gee voor 'n verslag van die hofverrigtinge op 16 Julie te wees. Dit het onder aan A bl 3 oor drie kolomme verskyn en bestaan uit 'n opskrif, die berig, 'n voetnoot en 'n foto van die respondent. Die opskrif is "Ex-arms chief got loan cut, court told." Die berig lui:

"Sunday Times Reporter

Professor H J Samuels, who retired as head of the Armaments Board earlier this month, was alleged this week to have received part of a raising fee on an R800 000 loan granted by the Iscor Pension Fund, of which he is a trustee.

B He was to receive cash, the...