S v Viljoen

• Jurisdiction: South Africa
• Judge: Olivier JA, Navsa JA en Mpati JA
• Judgment Date: 27 August 2002
• Citation: 2002 (2) SACR 550 (SCA)
• Docket Number: Saaknr 286/02
• Hearing Date: 21 August 2002
• Counsel: J Engelbecht SC namens die appellant. A Mosing namens die Staat.
• Court: Supreme Court of Appeal

Olivier AR: D

[1] Die appellant, 'n 28-jarige man, het tot en met die afsterwe van sy eggenote ('die oorledene') op 'n hoewe te Haakdoringboom, Wonderboom, in die Pretoria distrik, gewoon. Sy is in die oggendure van 10 April 2001 op barbaarse wyse vermoor, deurdat haar keel met 'n skerp voorwerp afgesny is. Die presiese tyd van haar E dood is in geskil. Wat nie in geskil is nie, is dat sy ten tye van haar oorlye ongeveer vyf maande swanger was en dat die appellant die vorige aand tot ongeveer 20:30 by 'n prostituut deurgebring het.

[2] Appellant is op 29 Augustus 2001 te Pretoria gearresteer en later van moord op sy eggenote aangekla. F

[3] Op 31 Augustus 2001 is die appellant voor die landdroshof gebring. 'n Klag dat hy sy eggenote vermoor het, is aan hom gestel en hy het skuldig gepleit. 'n Ondervraging in terme van art 112(1)(b) van die Strafproseswet 51 van 1977, (die Wet) is gehou, die tersake deel waarvan soos volg lees:

'V.

(Die landdros) Erken u dat die oorledene dood is as gevolg van die wonde wat u haar toegedien het? G

A.

Ja.

V.

Hoekom het u die oorledene gedood?

A.

Ek het dit vooraf beplan dat ek haar gaan dood maak. Ek het 'n venster gebreek en in die huis ingeklim. Terwyl die oorledene slaap het H ek haar wakker gemaak en vir haar gesê staan op. Ek het haar mond toegedruk tot by die kamerdeur geloop met 'n mes in my hand dit was 'n nutmes gewees en ek het toe haar keel afgesny. Ek het toe weer deur die venster geklim en toe werk toe gery. Ek weet nie hoekom het ek dit gedoen nie.

V.

Het u geweet die oorledene is swanger?

A.

Ja ek het dit geweet. I

V.

Het u geweet u tree verkeerd op toe u so opgetree het?

A.

Ja.

V.

Het u inderdaad geweet toe u die daad pleeg dat u 'n misdryf pleeg?

A.

Ja.

V.

Het die voorval plaasgevind op 10/4/2001 en te of naby Plot 40 Haakdoringboom in die distrik van Wonderboom? J

Olivier AR

A.

Ja. A

Hof is dan oortuig dat die beskuldigde al die elemente van die misdryf en die bewerings in die klagstaat erken.

Verrigtinge gestaak in afwagting van die opdrag van die DOV.'

(Direkteur van Openbare Vervolging.)

[4] Op dieselfde dag het die appellant 'n borgaansoek geloods B voor dieselfde landdros wat die pleitverrigtinge hanteer het. Nadat die bewyslas wat op hom rus, aan hom verduidelik is, het appellant oa gesê:

'Hof: Dit is nou met betrekking tot borg. Wat wil u vir die hof sê? - Ek wil net sê ek is jammer wat ek gedoen het. Dit was verkeerd wat ek gedoen het. Ek was nie by my self gewees nie. Ek wou dit nie eintlik beplan het nie, maar ek weet ek het dit gedoen. Ek en C sy, ons het 'n toekoms gehad. Ons sou saam iewers heen gegaan het. Ek weet nie hoekom nie.

U moet nou net mooi vir my sê, u sê nou nie u het nie geweet wat u doen nie. - Ja.

U sê u het goed geweet wat u doen. - Ja.

Maar u weet net nie hoekom het u dit gedoen nie? - Ja.

Is dit korrek? - Ja.' D

[5] Die hof het ook die getuienis van Kaptein Fabricius, die ondersoekbeampte in die saak, aangehoor. Aan die einde van die verhoor het die landdros beslis dat daar geen buitengewone omstandighede voor die hof geplaas is nie, en is die aansoek geweier.

[6] Die aangeleentheid is na die Transvaalse Provinsiale E Afdeling van die Hooggeregshof oorgeplaas vir verhoor. Die verhoor was geplaas vir 26 Februarie 2002, maar die aangeleentheid is uitgestel na 8 Maart 2002 vir die aanhoor van 'n borgaansoek.

[7] Op gemelde dag is die borgaansoek deur Stegmann R verhoor. F Ook hy het, soos die landdros, beslis dat die appellant hom nie van sy wetlik opgelegde bewyslas gekwyt het nie. Die huidige verrigtinge is 'n appèl teen gemelde beslissing.

[8] Dit moet vermeld word dat die verhoor geplaas is in die Transvaalse Provinsiale Afdeling om 'n aanvang te neem op 26 G Augustus 2002, dit wil sê vyf dae vanaf die datum van die verhoor van die appèl.

[9] Die aansoek voor die Hof a quo is aanhangig gemaak kragtens art 60 van die Wet. Dit is gemeensaak dat die beskuldigde aangekla staan van 'n misdaad soos bedoel in Bylae 6 van die Wet, naamlik moord, waar dit beplan of met voorbedagte rade gepleeg H is. In so 'n geval geld art 60(11)(a) van die Wet, wat soos volg lees:

'(11) Ondanks enige bepaling van hierdie Wet, waar 'n beskuldigde aangekla word van 'n misdryf bedoel in -

(a)

Bylae 6, moet die hof gelas dat die beskuldigde in I bewaring aangehou word totdat daar met hom of haar ooreenkomstig die reg gehandel is, tensy die beskuldigde, nadat hy of sy 'n redelike geleentheid daartoe gebied is om dit te doen, getuienis aanbied wat die hof oortuig dat daar buitengewone omstandighede bestaan wat sy of haar vrylating in die belang van geregtigheid veroorloof.'

[10] Artikel 60 van die Wet vind sy grondslag in art 35(1)(f) van die Grondwet, en art 60(11) het reeds die toets van grondwetlike geldigheid J

Olivier AR

geslaag (sien S v Dlamini; S v Dladla and Others; S v Joubert; A S v Schietekat 1999 (2) SASV 51 (KH) (1999 (4) SA 623; 1999 (7) BCLR 771). Die bepalings van art 60(11) verskil wesenlik van dié van art 60(4) - (9); dit doen meer as om net die voormalige borgtogbepalings te herhaal of te herformuleer (sien para [64] van S v Dlamini et al). Nogtans het die Konstitusionele Hof verklaar dat deur die toets van buitengewone omstandighede te stel, art 60(11)(a) B

'does not say they must be circumstances above and beyond and generically different from those enumerated (in ss (4) - (9))'.

(Sien para [76] van S v Dlamini et al.)

[11] Dit is gevestigde reg om ook in gevalle waar art C 60(11)(a) van toepassing is, met ander woorde afgesien van die waarskynlikheid dat die beskuldigde sal poog om sy verhoor te ontduik, die sterkte van die Staat se saak relevantheid te gee onder die rubriek van buitengewone omstandighede.

[12] Die eerste beslissing na die 1998-wysigings aan die Wet D waarin die betekenis van 'buitengewone omstandighede' in die konteks van die sterkte van die Staat se saak behandel was, is S v Jonas 1998 (2) SASV 677 (SOK) (per Horn WnR). In die betrokke saak het die appellant onbetwiste getuienis aangevoer waarin hy die klag teen hom ontken en getuienis aangebied het van 'n alibi wat, indien bewys, sou aantoon dat hy nie die misdaad hom ten laste gelê kon gepleeg het nie (sien 679b van die E verslag). Die Staat het geen weerleggende getuienis aangebied nie. Die hof het bevind dat die sterkte van die Staat se saak per se 'n buitengewone omstandigheid soos bedoel in art 60(11)(a) kan wees.

'The term ''exceptional circumstances'' is not defined. There can be as many circumstances which are exceptional as the term in essence implies. An urgent serious medical operation necessitating the F accused's absence is one that springs to mind. A terminal illness may be another. It would be futile to attempt to provide a list of possibilities which will constitute such exceptional circumstances. To my mind, to incarcerate an innocent person for an offence which he did not commit could also be viewed as an exceptional circumstance. Where a man is charged with a commission of a Schedule 6 offence when G everything points to the fact that he could not have committed the offence because, eg he has a cast-iron alibi, this would likewise constitute an exceptional circumstance.'

(Op 678e - g.) (Sien egter oor die quantum van bewys S v Botha en 'n Ander 2002 (1) SASV 222 (HHA) in para [21] die opmerking van Vivier WnAHR en sien infra.)

Voorts is bevind dat indien die beskuldigde verontskuldigende H getuienis aanbied, die Staat, indien hy die aansoek met sukses wil opponeer, weerleggende getuienis moet aanbied (sien 679e - h).

[13] S v Jonas (supra) is gevolg in S v Mauk 1999 (2) SASV 479 (W). Die beskuldigde, gestaaf deur die getuienis van 'n ander, het ontken dat hy 'n jong dogtertjie onsedelik...