S v Shongwe en Andere

• Jurisdiction: South Africa
• Judge: Preller Wn R
• Judgment Date: 14 November 1997
• Counsel: C Taute namens die Staat I G Geldenhuys namens die beskuldigde
• Hearing Date: 14 November 1997
• Court: Transvaal Provincial Division
• Citation: 1998 (2) SACR 321 (T)

Preller Wn R:

Die beskuldigdes staan tereg op vier aanklagte van menseroof, vier aanklagte van moord, 'n aanklag van die besit van 'n J

Preller Wn R

A Astra 9 mm pistool en 'n 9 mm parabellum pistool van onbekende fabrikaat sonder 'n lisensie, en die onwettige besit van ammunisie, 'n aanklag van gewapende roof van 'n Mazda 323 motor en in die alternatief opsetlike saakbeskadiging deurdat daardie motor verbrand is. Beskuldigdes 1 en 2 staan ook tereg op aanklag 10, naamlik dat hulle in besit was van 'n groot B aantal rondtes 9 mm ammunisie sonder dat hulle in besit was van 'n gelisensieerde wapen waaruit dit afgevuur kan word.

Hierdie voorvalle het plaasgevind te KwaMahlangu en Marapong op 26 Oktober 1994. Al drie beskuldigdes het onskuldig gepleit en verkies om geen verduideliking te gee nie. Hulle is verteenwoordig deur mnr Geldenhuys en mnr Taute het namens die Staat verskyn.

C Die voorval het afgespeel tydens die sogenaamde taxi-oorlog wat in 1994 gewoed het. Die ondersoekbeampte, kaptein Senekal, het 'n algemene relaas omtrent hierdie oorlog gegee en die hooftrekke daarvan is, behoudens enkele aspekte, nie wesenlik in geskil nie.

D [Die belese Regter het daarop die getuienis breedvoerig ontleed, en soos volg voortgegaan.]

Die Staat het in 'n binneverhoor getuienis aangebied omtrent die arrestasie van beskuldigde 1. Benewens die feit dat beskuldigde 2 reeds in dieselfde voertuig was waarin beskuldigde 1 na sy arres geplaas is, is daar geen getuienis omtrent sy E arres aangebied nie. Beskuldigde 1 is gearresteer tussen 03:00 en 04:00 vm op 14 Desember 1994, dit wil sê op die dag sewe weke na die voorval. Die senior offisier tydens sy arres was senior superintendent Van Rooyen, wat destyds 'n majoor was in bevel van die Onlus- en Geweldeenheid in Pretoria. Hy was vergesel van etlike ander polisiebeamptes en F onder andere ook sersant Gomba, wat opgetree het as tolk. Sersant Gomba se bedrewenheid in die betrokke tale en die korrektheid van sy vertolking is nie bevraagteken in kruisondervraging nie en ek is tevrede dat hy korrek getolk het.

Van Rooyen getuig dat hy aan die deur geklop het en dat beskuldigde 1 hom ingelaat het. Hy het homself voorgestel as 'n polisiebeampte en hy het gevra of hy die huis mag visenteer, waartoe beskuldigde 1 ingestem het. Onder die bed en aan die G kant daarvan waar beskuldigde 1 geslaap het, het sersant Gomba 'n 9 mm kort Astra pistool gekry wat met 'n klein matjie bedek was. Hierdie vuurwapen is later deur 'n ballistiese deskundige, superintendent Du Plessis, positief verbind met vier patroondoppies wat gevind is op die toneel waar die lyke van die vier oorledenes gevind is. Drie van hierdie doppies is H gevind op die dag net na die voorval en die vierde tydens die uitwysing sewe weke later.

Ek meen nie dat die vuurwapen wat op 14 Desember, dit wil sê sewe weke na die moorde, in beskuldigde 1 se woning gevind is, op sigself genome voldoende is vir 'n bevinding dat hy betrokke was by die moord nie, selfs nie in die lig van sy I valse ontkenning van kennis daarvan nie. Indien hy nie gelisensieer was om die betrokke vuurwapen te besit nie, sou dit 'n goeie rede wees waarom hy valslik kennis daarvan sou ontken. Daar is ook te veel ruimte vir die moontlikheid dat hy eers na die moorde besit van die vuurwapen gekry het. Dit het mnr Taute ook, heel tereg na my mening, toegegee in sy betoog.

J In sy getuienis in die hoofverhoor beweer beskuldigde 1 dat die

Preller Wn R

vuurwapen onder sy bed gevind is, maar dat daar geen mat in die hele huis is nie. Daar woon vier jong mans in ander dele A van die huis, hoewel net hy, sy vrou en sy klein kind in die betrokke kamer woon. Die implikasie is duidelik dat die wapen deur een van die vier jong mans daar geplaas moes gewees het. Ek dink nie dat daar 'n redelike moontlikheid is dat hierdie implikasie waar kan wees nie. Hy het geen verbasing uitgespreek oor die vuurwapen wat in sy kamer gevind is nie en hy B het nie kennis daarvan ontken nie. Ek meen ook dat beskuldigde 1 'n ongeloofwaardige getuie was, om redes wat later verstrek sal word.

Volgens sy bekentenis het hy die betrokke wapen, gelaai met agt rondtes ammunisie, in sy besit gehad vanaf 27 Oktober totdat die polisie dit op die oggend van 14 Desember onder sy bed gevind het. Dit is bo redelike twyfel bewys dat C beskuldigde 1 skuldig is op aanklagte 9 en 10 ten opsigte van die Astra pistool en agt rondtes ammunisie.

Nadat beskuldigde 1 gearresteer is, het superintendent Van Rooyen vertrek na waar 'n ander groep van sy eenheid in 'n skietery betrokke was. Hy was op Kwaggafontein besig van ongeveer 04:00 vm tot ongeveer 07:00 vm. Daarna is hy met D beskuldigde 1 terug na die Dennilton speurtak op Moutse, waar beskuldigde 1 die bekentenis voor superintendent Bouwer afgelê het en waarna ek aanstons weer terugkom.

Die Staat het ook die getuienis aangebied van inspekteur Coetzee van die plaaslike kriminele rekordsentrum. Hy het die toneel besoek op 27 Oktober, 'n groot aantal foto's geneem waaruit hy 'n bundel, bew F, saamgestel het en ook 'n E substansiële aantal doppies, patrone en koeëlpunte versamel en aan die forensiese laboratorium besorg. Daar was 'n verwarring omtrent die verwysingsnommer in die betrokke dekbriewe, maar dit is bevredigend opgeklaar in getuienis. Van die vier vuurwapens wat aan die forensiese laboratorium besorg is, is slegs die Astra pistool verbind met vier van die F doppies wat op die toneel gevind is. Een van die ander drie vuurwapens behoort wettig aan beskuldigde 3, maar geeneen van hulle is verder ter sake nie.

Ek oorweeg vervolgens die bekentenis en die toelaatbaarheid daarvan. Soos reeds gesê, het superintendent Van Rooyen teen 03:00 vm op 14 Desember 1994 op grond van sekere inligting na die woning van beskuldigde 1 gegaan, vergesel van 'n G aantal van sy kollegas. In die woning het sersant Gomba die Astra pistool wat later met die moorde verbind is, onder beskuldigde 1 se bed gevind en dit aan Van Rooyen gerapporteer.

Van Rooyen het deur sersant Gomba as tolk die beskuldigde meegedeel dat hy verdink word van die betrokke moorde, H asook van die onwettige besit van die vuurwapen en dat hy op daardie aanklagte gearresteer word. Hy het die beskuldigde verwittig van sy swygreg, maar blykbaar nie gewaarsku van die gevolge van die aflegging van 'n verklaring nie. Hy is nie direk gevra of hy hierdie waarskuwing ook gegee het nie. Hy het die beskuldigde verwittig dat hy geregtig is op I regsverteenwoordiging, maar het nie bygevoeg dat hy dit kan kry op Staatskoste nie. Verder het hy die beskuldigde meegedeel dat hy die geleentheid sal kry om 'n telefoonoproep te maak.

Hy sê dat die beskuldigde niks gesê het omtrent die aanbod van regsverteenwoordiging en 'n telefoonoproep nie, hoewel hy sou gesê het J

Preller Wn R

A dat hy sy regte verstaan. Hy het vryelik gepraat en was koöperatief. Volgens hom was die beskuldigde glad nie aangerand of gedreig nie.

Sersant Gomba het in kruisondervraging die mededeling omtrent regsverteenwoordiging bevestig, maar onthou nie die res van die waarskuwing of mededelings nie. Die Staat het hom in sy hoofgetuienis nie daaromtrent gelei nie en dit was B blykbaar die bedoeling om hom slegs te roep as getuie oor sy optrede as tolk.

Beide superintendent Van Rooyen en sersant Gomba is gekruisvra oor beskuldigde 1 se reaksie op die waarskuwing. Van Rooyen sê dat beskuldigde 1 gesê het dat hy die waarskuwing verstaan, maar hy kon nie die presiese woorde onthou C waarin sersant Gomba dit aan hom getolk het nie. Sersant Gomba sê dat wat hy onthou, is dat aan beskuldigde 1 gesê is dat hy geregtig is op regsverteenwoordiging, en dat hy nie daarop geantwoord het nie. My indruk is dat sy geheue omtrent die gesprek heelwat meer vaag is as dié van Van Rooyen. Hy stem egter nie saam dat die beskuldigde die verduideliking nie D gehoor het nie want, sê hy, dan sou die beskuldigde gevra het dat hy moet herhaal.

Mnr Geldenhuys het in betoog aangevoer dat ek moet bevind dat beskuldigde 1 die verduideliking nie gehoor het nie, of in die alternatief dit nie verstaan het nie. Beskuldigde 1 het in sy getuienis ontken dat enige mededeling omtrent sy regte aan hom gemaak is deur Van Rooyen.

E Nadat Van Rooyen eers die ander voorval op Kwaggafontein bygewoon het, is hy met beskuldigde 1 na die kantore van die Denniltonse speurafdeling. Daar het hy beskuldigde 1 aan sersant Mahlase oorhandig. Sersant Mahlase getuig dat hy ook teenwoordig was tydens die arrestasie, maar hy het buite observasie gehou en was nooit in die woning nie. Hy ontken alle bewerings van aanrandings wat op beskuldigde 1 gepleeg sou gewees het in sy teenwoordigheid, of deur homself F tydens die arrestasie, sowel as in die kantore van die Dennilton speurtak. Hy het beskuldigde 1 vantevore geken as 'n persoon wat die polisie gehelp het. Hy sê dat hy met die beskuldigde mag gesels het oor ditjies en datjies, maar hy het nie die voorval of die beskuldigde se moontlike verklaring met hom bespreek nie.

G Superintendent Bouwer getuig dat hy op 14 Desember 1994 'n majoor in die polisie was, verbonde aan die voertuigdiefstaleenheid in Pretoria. As sulks is hy 'n vrederegter. Hy het geen verbintenis met die eenheid waaraan die ondersoekbeampte, kaptein Senekal, of superintendent Van Rooyen lede was nie en hy is ooreenkomstig polisiegebruik as 'n onbetrokke vrederegter genader om die verklaring te kom afneem. Om 03:50 vm die betrokke oggend is hy per telefoon H genader en hy het om 07:32 vm begin om die verklaring te neem. Hy het gebruik gemaak van sersant Tlou as tolk. Ook laasgenoemde se vermoë om te tolk en die korrektheid van sy vertolking is nie aangeval nie.

I Die besonderhede van die saak, die getuie se mededelings aan beskuldigde 1 en laasgenoemde se antwoorde daarop is genotuleer op 'n standaard polisievorm wat ingehandig is...