S v Nomzaza

• Jurisdiction: South Africa
• Judge: Botha AR, Van Heerden AR, Vivier AR, Marais AR en Zulman Wn AR
• Judgment Date: 29 May 1996
• Citation: 1996 (2) SACR 14 (A)
• Hearing Date: 20 May 1996
• Counsel: T C Goosen namens die appellant G J Bursey namens die respondent op versoek van die Hof
• Court: Appellate Division

Vivier AR:

Die twee respondente het as beskuldigdes 2 en 3 saam met vier ander voor Jansen R en assessore in die Suid-Oos Kaapse Plaaslike Afdeling op aanklagte van roof met verswarende omstandighede (aanklag 1) en moord (aanklag 2) tereggestaan. Die aanklagte het gespruit uit 'n gewa-pende roof by die Trucker's Inn padkafee naby Port Elizabeth in die vroeë oggendure van 10 Augustus 1991. Die J klaagster in die eerste aanklag is I

Vivier AR

A tydens die voorval beroof en die oorledene in die tweede aanklag doodgeskiet. Gedurende die loop van die Staatsaak het die aanklaer die oorkonde van 'n borgaansoek wat die respondente voor 'n landdros gedoen het, as getuienis teen hulle aangebied. Na beswaar daarteen deur die respondente se advokaat het Jansen R beslis dat die getuienis ontoelaatbaar was. Aan die einde van die verhoor is die B respondente op beide aanklagte onskuldig bevind en ontslaan. Hierna het die Hof a quo op versoek van die aanklaer vier regsvrae, wat almal ontstaan uit die Verhoorregter se weiering om die borgverrigtinge as getuienis by die verhoor toe te laat, ingevolge art 319(1) van die Strafproseswet 51 van 1977 ('die Wet') vir oorweging deur hierdie Hof voorbehou.

C Die regsvrae moet teen die volgende feitlike agtergrond beoordeel word. Beide respondente is op 10 September 1991 op bogemelde aanklagte gearresteer en aangekla. Hulle was in aanhouding totdat hulle op 1 Oktober 1991 in die landdroshof aansoek gedoen het om op borgtog vrygelaat te word. Die aansoeke is deur die Staat teengestaan en is deur die landdros afgewys. Die oorkonde van die borgverrigtinge is by ooreenkoms tussen die partye voor Jansen R geplaas toe hy oor die D toelaatbaarheid daarvan beslis het. Daaruit blyk dat beide respondente regsverteenwoordig was, onder eed getuienis afgelê het en deur die aanklaer gekruisverhoor was. In sy getuienis in hoof het die eerste respondent ter aanvang oor sy persoonlike omstandighede getuig en onmiddellik daarna is hy as volg deur sy prokureur ondervra: E

'Sê vir my, die misdryf, weet u waarvan u aangekla staan? - Ja ek weet.

Wat is dit? - Vir roof.

En op die meriete van die saak, wat pleit u op hierdie klagte? - Skuldig.

Het u vir die ondersoekbeampte daar so ingelig? - Ja.' F

Die aanklaer het hom daarna onder andere as volg gekruisverhoor:

'En het u ook geweet van die moord toe die ondersoekbeampte u in kennis stel daarvan dat u van moord aangekla was? - Ja ek het geweet daarvan.

G Wat weet u van die moord? Kan u antwoord asseblief? Kan u antwoord asseblief meneer? - Ek kan nie so mooi verstaan nie. Ek sê mos vir die hof ek weet daarvan.

Ek wil weet wat weet u van die moord. - Skietery.

Wie het geskiet? - Dit was ek.

So gaan u skuldig pleit op die moordaanklag ook? - Ja.' H

Die tweede respondent het in sy hoofgetuienis in die borgaansoek ook gesê dat hy skuldig pleit op die aanklag van roof en hy is daarna deur die aanklaer as volg gekruisverhoor:

I 'U het ook 'n uitwysing gemaak in hierdie saak en as ek dit reg het, was u ook geneem vir 'n bekentenis, is dit reg? - Ja ek het 'n bekentenis gemaak.

En u sê u pleit skuldig dat u hierdie roof saam met die ander mense getrek het. Is dit reg? - Ja.

U weet ook van die klagte van moord wat aan u gestel is. - Ja.

J U was by gewees toe die moord gepleeg is. - Ja ek was by.'

Vivier AR

A Die oorkonde van die borgverrigtinge toon dus dat beide respondente uit eie beweging in hulle getuienis in hoof verklaar het dat hulle skuldig pleit op die eerste aanklag waarna die aanklaer in kruisverhoor probeer vasstel het of die pleit van skuldig ook op die tweede aanklag betrekking het.

B Ek behandel vervolgens die vier regsvrae wat aan ons vir oorweging voorbehou is. Dit moet egter beklemtoon word dat al vier regsvrae beantwoord moet word sonder inagneming van die bepalings van Hoofstuk 3 van die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika 200 van 1993 ('die Grondwet') aangesien die verhoor in die huidige saak 'n aanvang geneem het en voltooi is voordat die Grondwet op 27 April 1994 van krag C geword het. Sien S v Mhlungu and Others 1995 (3) SA 867 (KH) op 887H-888G.

Vraag 1

Hierdie vraag lui as volg: 'Is die getuienis wat 'n beskuldigde in 'n borgaansoek afgelê D het, in sy latere verhoor regtens teen hom toelaatbaar?'

Die oorkonde van die borgverrigtinge is by die verhoor as getuienis aangebied ingevolge art 235(1) van die Wet, die tersaaklike gedeeltes waarvan as volg lui:

'235(1) Dit is by strafregtelike verrigtinge voldoende om die oorspronk-like E oorkonde van geregtelike verrigtinge te bewys indien 'n afskrif van sodanige oorkonde . . . by bedoelde strafregtelike verrigtinge as getuienis voorgelê word. . . .'

Artikel 235 bepaal alleenlik hoe die oorkonde van geregtelike verrigtinge bewys kan F word en nie watter getuienis toelaatbaar is nie. Die artikel skep dus alleenlik 'n meganisme vir die bewys van geregtelike verrigtinge en bevat geen uitsluitsel oor toelaatbaarheid nie. Daar kan geen twyfel wees dat 'n borgaansoek geregtelike verrigtinge is nie.

Namens die respondente is betoog dat die Wet 'n numerus clausus bevat van geregtelike verrigtinge wat by 'n latere verhoor bewys mag word en dat 'n G borgaansoek dus by implikasie uitgesluit is. Daar is in hierdie verband verwys na 'n hele aantal bepalings in die Wet wat spesifiek voorsiening maak vir die bewys van die oorkonde van bepaalde geregtelike verrigtinge by 'n latere verhoor, soos dié in Hoofstuk 19 van die Wet. Ek kan nie met die betoog saamstem nie. Die bewoording van art 235(1) is wyd genoeg om ook...