S v Mncube en 'n Ander

• Jurisdiction: South Africa
• Judge: Hefer AR, Vivier AR, Eksteen AR
• Judgment Date: 25 March 1991
• Citation: 1991 (3) SA 132 (A)
• Court: Appellate Division

Hefer AR:

Die gebeure wat aanleiding gegee het tot hierdie appèl het plaasgevind in die gebied van Weipe noord-wes van Messina en onmiddellik ten suide van die Limpopo - die grens tussen Suid-Afrika en Zimbabwe - waar 'n aantal besproeiings- en wildboere 'n heenkome vind. Afgesien van die teerpaaie wat Messina met Beitbrug in die noorde en Pontdrif in die D weste verbind, word die gebied uitsluitlik deur grondpaaie bedien. Langs die suidelike oewer van die rivier loop daar onder andere 'n grondpad, bekend as die kaplyn-pad, waarby verskeie ander dergelike paaie aansluit.

Tussen agt- en negeuur die oggend van 26 November 1985 het twee landmyne naby 'n plaaswinkel in die gebied ontplof. Die een is deur 'n E vragmotor met 'n vrag sement voor die winkel gedetoneer en die ander agter die winkel deur 'n bakkie wat deur ene De Villiers op die kaplyn-pad bestuur is. De Villiers het met sy lewe en sonder beserings daarvan afgekom hoewel sy bakkie totaal verwoes is. Die bestuurder van die vragmotor en sy passasier was egter nie so gelukkig nie; die ontploffing het eersgenoemde redelik ernstig beseer en laasgenoemde F gedood. Later die dag is nog twee myne in die kaplyn-pad gevind en verwyder. Die volgende dag was ewe gebeurtenisvol. Eers het 'n trekker van ene Erasmus 'n landmyn op laasgenoemde se plaas naby die winkel afgetrap. Die trekkerbestuurder is gedood. Later die dag was daar nog twee ontploffings terwyl die weermag en die polisie besig was om ander plase te fynkam. 'n Voertuig van die weermag en een van die polisie is G beskadig en verskeie soldate en 'n polisieman ernstig beseer.

Een van die polisiemanne wat op 27 November op die toneel was, was 'n spoorsnyer, majoor Muller. Op die plek waar die weermagvoertuig die myn afgetrap het, het majoor Muller skoenspore gevind. Hy en sy geselskap H het die spoor tot donker daardie aand vir 'n lang afstand oor verskeie plase gevolg en die soektog die volgende oggend hervat maar, hoewel die spoor al varser geword het, kon hy die persone deur wie dit nagelaat is nie inhaal nie en moes hy onverrigter sake by die Limpopo omdraai waar hulle die grens oorgesteek het.

Die twee weke na 27 November het rustig verloop. Soos te wagte is het I die polisie en die weermag die gebied gefynkam vir verdere landmyne maar, hoewel nog twee myne op 28 November gevind en onskadelik gestel is, was daar geen verdere voorvalle nie tot 12 Desember 1985 toe 'n voertuig van die weermag weer 'n myn op die plaas Bergen op Zoom afgetrap het. Twee insittendes van die voertuig is ernstig beseer. Dit J was die voorspel tot 'n skokkende voorval wat op 15 Desember 1985

Hefer AR

A plaasgevind het. Daardie dag het ene De Nysschen sy familie en 'n vriend van hom, ene Van Eck, en laasgenoemde se gesin op 'n uitstappie op sy wildplaas Amersham geneem. De Nysschen het die bakkie waarmee die twee gesinne gereis het bestuur terwyl die meeste van die kinders en die vrouens agter op die voertuig gesit het. Op 'n selde-gebruikte wildpaadjie het die bakkie 'n landmyn afgetrap en in die ontploffing is B ses persone gedood. Hulle was De Nysschen se moeder en twee van sy kinders en mev Van Eck en twee van haar kinders. De Nysschen self, sy vrou en sesjarige dogtertjie en Van Eck is baie ernstig beseer.

Na hierdie tragiese gebeurtenis was daar weer eens 'n tydperk van stilte totdat ene Van Rensburg wat op die plaas Overvlakte besig was met C lugbespuiting op 12 Februarie 1986 'n landmyn op die pad na die private vliegveld op die plaas raakgery het. Van Rensburg is nie beseer nie maar sy voertuig is onherstelbaar beskadig.

Die volgende insident waarna verwys moet word was op 25 Desember 1986. Daardie Kersoggend het mnr Rudolf Schubert en 'n aantal gaste uit D Duitsland met 'n oop voertuig op die plaas Newmark rondgery toe hulle op vyf Swart mans wat in blou oorpakke geklee en met AK 47 gewere toegerus was, afgekom het. Schubert het onmiddellik besef dat hy met terroriste te make gehad het en het op hulle begin skiet met 'n jaggeweer. Sonder om 'n skoot terug te skiet het die vyf persone op die vlug geslaan. Nadat hulle verdwyn het, het Schubert 'n aantal landmyne en handgranate E en 'n hoeveelheid ammunisie aangetref onder die boom vanwaar hulle gevlug het. Schubert het die voorval onverwyld gerapporteer by 'n militêre basis in die omgewing met die gevolg dat 'n soektog na die voortvlugtendes dieselfde dag nog deur die weermag onderneem is. Kontak is egter eers die volgende dag met hulle gemaak op die aangrensende F plaas Chatsworth waar hulle in 'n klipkoppie geskuil het. Drie van hulle is daar deur lede van die weermag doodgeskiet en die ander twee het op die vlug geslaan. Een van hulle was die huidige eerste appellant wat deur 'n afdeling soldate agtervolg en gevange geneem is. Die vyfde lid van die groep is die volgende dag op 'n nabygeleë plaas opgespoor en doodgeskiet.

Eerste appellant is vroeg die aand van 26 Desember 1986 oorhandig aan G twee lede van die Veiligheidspolisie, adjudant-offisier Gerber en sersant Nel, wat hom na Messina sou neem vir aanhouding. Op daardie stadium was sy hande met 'n skoenveter agter sy rug vasgemaak - blykbaar omdat daar nie boeie beskikbaar was nie. Hy is agter op Gerber en Nel se oop bakkie gelaai saam met die vier AK 47 gewere waarop vroeër H die dag beslag gelê is en om ongeveer 8 uur die aand het die voertuig vertrek met Gerber aan die stuur en Nel agter op die bak om 'n oog oor die gevangene te hou. Hulle het egter nooit in Messina opgedaag nie. Later die nag is hulle voertuig ongeveer 13 km vanaf die dorp langs die teerpad aangetref. Voor in die kajuit wat vol koeëlgate was, was Gerber en Nel se lyke. Dit was duidelik dat hulle van agter vanaf die bak I geskiet is. Van eerste appellant en een van die AK gewere was daar geen spoor nie. Eers op 3 Januarie 1987 is hy toevallig deur lede van die Veiligheidstak langs die Messina-Pontdrif pad aangetref en gevange geneem.

Voortspruitende uit hierdie gebeure en ander waarna later verwys sal word het die appellante voor 'n Rondgaande Hof (De Villiers R en J assessore) tereggestaan op 'n hele reeks aanklagte. Aanklagte 1 - 8 het

Hefer AR

A betrekking gehad op die dood van diegene wat gedurende November en Desember 1985 in die landmyn-ontploffings omgekom het; die bewering was dat beide appellante aandadig was aan die plant van die myne en derhalwe skuldig aan moord op al hierdie aanklagte. In aanklagte 9 en 10 is eerste appellant alleen aangekla van die moord op adjudant-offisier Gerber en sersant Nel. In aanklagte 11 - 34 is beide appellante aangekla B van poging tot moord. Die wesenlike bewering in hierdie aanklagte was weer eens dat hulle aandadig was aan die plant van die myne. In aanklag 35 is hulle aangekla van terrorisme en in aanklagte 36, 38 en 39 en 40 is oortreding deur beide appellante beweer van verskeie statutêre bepalings wat betrekking het op die besit van handgranate, landmyne en ander wapens. Appellante het onskuldig gepleit op al die aanklagte maar C na 'n lang verhoor is eerste appellant skuldig bevind op aanklagte 1, 9, 10, 11, 12, 35, 36, 38 en 39, en tweede appellant op aanklagte 3 - 8 en 13 - 36. Die Verhoorhof het bevind dat daar nie versagtende omstandighede was ten opsigte van die drie aanklagte van moord waarop die eerste appellant en die ses aanklagte van moord waarop tweede appellant skuldig D bevind is nie, en hulle op elkeen van hierdie aanklagte ter dood veroordeel. Daarbenewens is beide van hulle ook ter dood veroordeel weens hulle skuldigbevinding op aanklag 35. Op die ander aanklagte is gevangenisstraf vir wisselende tydperke opgelê wat effektief daarop neerkom dat beide vir 25 jaar na die gevangenis gestuur is. Die Verhoorregter het egter verlof aan hulle verleen om na hierdie Hof te E appelleer teen die skuldigbevindings en vonnisse op al die aanklagte.

By die verhoor van die appèl het dit geblyk dat, wat die skuldigbevindings op al die aanklagte van moord en poging tot moord uitgesonderd aanklagte 9 en 10 betref, die fundamentele geskilpunt tussen die Staat en die verdediging is of die appellante aandadig was F aan die lê van die landmyne wat gedurende November en Desember 1985 en Februarie 1986 in die Weipe gebied ontplof het. Wat aanklagte 9 en 10 en die oorblywende aanklagte waarop die appellante skuldig bevind is betref, is die geskilpunte totaal anders. Daarom is dit gerieflik om eerste appellant se skuldigbevinding op aanklagte 1, 11 en 12 en tweede G appellant se skuldigbevinding op aanklagte 3 - 8 en 13 - 34 afsonderlik te oorweeg.

Eerste appellant: aanklagte 1, 11 en 12

Aanklagte 1 en 12 het betrekking op die landmyn wat op 26 November 1985 voor die winkel op Weipe deur 'n vragmotor raakgetrap is. Soos H vantevore aangedui, is die bestuurder van die vragmotor beseer, en sy passasier gedood in die ontploffing. Aanklag 11 het betrekking op die myn wat mnr De Villiers dieselfde oggend met sy bakkie op die kaplyn-pad agter die winkel gedetoneer het. Die Staat se saak berus, wat hierdie drie aanklagte betref, hoofsaaklik op die bewering dat eerste appellant die punte waar die twee ontploffings plaasgevind het en ook die I nabygeleë punte waar twee ongedetoneerde myne later gevind is aan die polisie uitgewys het. Luitenant De Lange van die speurdiens op Potgietersrus het getuig dat, hoewel hy gedurende Februarie 1987 geweet het dat daar landmynontploffings in die Weipe gebied was, hy nooit voor 13 Februarie 1987 in daardie gebied was nie en nog minder geweet het presies waar die myne ontplof het of waar ander ongedetoneerde myne J gevind is. Sy

Hefer AR

A getuienis is dat hy opdrag ontvang het om eerste appellant by die polisiestasie op Louis Trichardt te ontmoet met die oog op sekere uitwysings wat laasgenoemde aan hom sou maak. Hy was nie betrokke by die ondersoek van die saak teen eerste appellant nie en het hom van geen kant geken nie. Op 13 Februarie het hy...