S v Botha en Andere

• Jurisdiction: South Africa
• Judge: Le Roux R
• Judgment Date: 09 August 1994
• Citation: 1994 (2) SACR 541 (W)
• Hearing Date: 09 August 1994
• Counsel: W H Trengrove SC (bygestaan deur M R Hellens) namens beskuldigde 1, B Fourie namens beskuldigde 2, E du Toit SC (bygestaan deur M A van Zyl) namens beskuldigde 3 J S M Henning SC en I M Lindeque namens die Staat
• Court: Witwatersrand Local Division

Le Roux R:

Die beskuldigdes staan tereg op vier aanklagte van bedrog asook op aanklagte van korrupsie ingevolge die Wet op die Voorkoming van Korrupsie 6 van 1958 en die Wet op Korrupsie 94 van 1992. Daar is groot bedrae geld volgens die Staat se akte van beskuldiging betrokke by hierdie aanklagte.

I In kort beweer die Staat dat die beskuldigdes saamgesweer het om die Eskom Pensioenfonds te bedrieg deur eiendomme op verskeie plekke binne die Republiek te verkry teen betreklik lae pryse, om dieselfde eiendomme daarna aan die trustees van die Pensioenfonds teen veel hoër pryse te koop aan te bied, en op bedrieglike en korrupte wyse die gemelde trustees te J oorreed om die eiendomme te koop as beleggings deur voor te

Le Roux R

A gee dat die pryse wat daarvoor gevra word die werklike waarde van die eiendomme verteenwoordig terwyl hulle geweet het dat dit nie die posisie is nie. Wanneer die fonds dan, volgens die bewerings van die Staat, die eiendomme koop teen die pryse wat gemotiveer word deur beskuldigdes 2 en 3 as amptenare van die fonds dan word die winste verdeel onder die B samesweerders. Die Staat beweer dat beskuldigdes 2 en 3 as amptenare van die fonds in 'n vertrouensverhouding teenoor die fonds gestaan het en 'n regsplig gehad het om die trustees in te lig oor die ware toedrag van sake asook hulle belang wat hulle gehad het by die aankope te openbaar. Dit net ter agtergrond van die geskil wat nou ontstaan het.

C 'n Uitvoerige akte van beskuldiging asook 'n lys van ongeveer 100 getuies is deur die Staat opgestel en aan die beskuldigdes beteken waarin die bewerings van bedrog en korrupsie in besonderhede uiteengesit word.

Hierna het beskuldigdes 1 en 3 deur hulle regsverteenwoordigers nadere D besonderhede, soos beoog in art 87 van die Strafproseswet 51 van 1977 versoek, wat deur die Staat met groot noukeurigheid beantwoord is en waaraan daar talle dokumentêre aanhangsels geheg is. 'n Lywige bundel van etlike honderde bladsye het aldus tot stand gekom, wat deel vorm van die akte van beskuldiging in hierdie saak.

Nadat 'n datum vir die verhoor gereël is met die verdediging, maar kort voordat hierdie datum aangebreek het, het beskuldigde 1 deur sy E regsverteenwoordigers 'n substantiewe aansoek geloods waarin hy die volgende regshulp aanvra. Ek lees die regshulp in die taal van die aansoek soos dit aangevra is:

'That the State be ordered to provide accused No 1 with the following:

1. 1.1

F Copies of all witness statements in the possession of the State relating to the charges against accused No 1, whether or not the State intends calling those witnesses.

1.2

Copies of all relevant documents in possession of the State relating to the charges against accused No 1, whether or not the State intends using those documents.'

G Daar is nie 'n 1.3 nie maar 1.4 lui soos volg:

'1.4

Copies of all documents called for in terms of the subpoena duces tecum referred to in para 11 of the founding affidavit.

1.5

All books of account and documents to which reference is made in the letter from Fisher Hoffman Stride dated 22 July 1994 and referred to in para 10 of the founding affidavit. H

2.

An order directing the State not to prohibit, interfere or prevent in any manner any attempt by accused No 1's legal representatives to consult with or communicate with any State witnesses.

3.

Further or alternative relief.'

I Hierdie aansoek word ondersteun deur 'n funderende eedsverklaring van beskuldigde 1 se prokureur, mnr A L Mostert, waarin hy sy pogings om die dokumente waarop die Staatsaak gegrond is, te verkry, uiteensit sedert Februarie 1994 toe hy betrek is by die verteenwoordiging van die beskuldigde, asook sy eis om getuieverklarings van die Staatsgetuies te verkry en onderhoude met hulle te voer. Hierdie laasgenoemde eise word J geweier deur die Prokureur-generaal op grond van 'n beroep op

Le Roux R

A privilegie, maar die Prokureur-generaal onderneem terselfdertyd om alle relevante dokumente, soos hulle beskikbaar word, aan die verdediging te verskaf.

Beskuldigde 1 se ouditeurs, wat die Staat se ouditeursverslag moet nagaan, eis ook verdere dokumentasie om hul taak te kan verrig. Die deponent bekla B hom oor die feit dat die Staat voortdurend aanvullende lyste van getuies opstel en sodoende die beskuldigde se taak om sy verdediging voor te berei in die wiele ry deur te voorkom dat hy die getuies mag spreek. Dit sluit onder andere in sy ouditeur en bankier asook 'n sekere mev Tina Harvey, 'n werknemer van 'n maatskappy Merchant Trade Finance, wat ten nouste by die C beweerde bedrog betrokke is en waarvan sekere rekords vernietig is ooreenkomstig mev Harvey se opdrag. Mnr Mostert meld dat toe hy haar wou konsulteer hy meegedeel is dat sy nou 'n Staatsgetuie is. So gaan dit, volgens sy eedsverklaring, telkemale met ander getuies. Die Staat gooi dus 'n kombers oor alle getuies tot nadeel van die beskuldigdes, en dit noop D hom om hierdie regshulp aan te vra.

Hy beweer kortliks, in sy funderende eedsverklaring, dat hierdie aansoek gebaseer is op die bepalings van die nuwe Grondwet, Wet 200 van 1993, maar dat hy nie die volledige regsgronde hier uiteensit nie - dit sal deur E beskuldigde 1 se regsverteenwoordigers in die Hof beredeneer word.

Die Staat het kennis gegee dat sekere van die gevraagde regshulp bestry sal word, naamlik dié wat aangevra is in paras 1.1, 1.2 en 2, dit wil sê, die getuieverklarings van Staatsgetuies, alle dokumente in die Staat se besit of hy dit nou gaan gebruik of nie, en die reg om vryelik met Staatsgetuies te kan konsulteer. Die suggestie dat die Staat sy beloftes F in verband met verskaffing van dokumente nie nakom nie word ten sterkste ontken deur die ondersoekbeampte kolonel Van Antwerpen, wat die eedsverklaring ter bestryding van die aansoek gemaak het. Hy wys daarop dat die Staat se saak in hierdie geval berus op 'n massale volume dokumente, wat eers deur die Prokureur-generaal gesif en geëvalueer moet word voordat dit aan die beskuldigdes beskikbaar gestel kan word. Die G Staat doen alles in sy vermoë om die beskuldigdes ten volle in te lig en van alle relevante inligting te voorsien, en hy ontken dat daar enige poging of beleid is om getuies van die beskuldigdes weg te hou. Hy weier egter dat insae in die verklarings van getuies gegee word, of dat konsultasies met hulle gehou kan word deur die verdedigingspan, op grond H van die langgevestigde privilegie in ons strafprosesreg teen die blootlegging of openbaarmaking van daardie deel van die polisiedossier. Dit word ontken dat hierdie reg deur die nuwe Grondwet aangetas word, en die deponent voer aan dat daar talle goeie redes bestaan waarom so 'n privilegie moet bly voortbestaan in belang van gesonde regspleging. Hy betwis derhalwe die beginsel van die openbaarmaking van die volledige I polisiedossier. Onder andere voer hy aan dat dit noodsaaklik is dat die vertroulikheid van kommunikasies tussen die Staat en sy getuies nie geskend word nie; dat die moontlikheid van intimidasie en leed aan getuies en hul naasbestaandes deur gewetenlose misdadigers 'n werklikheid is in baie gevalle; dat die opbou van 'n vals verweer rondom leemtes en swakhede J in die

Le Roux R

A Staatsaak 'n moontlikheid is wat onder oë gesien moet word indien die dossier net so beskikbaar gestel word. Verder meld hy dat toegang tot die polisiedossier in sy geheel ook skadelik kan wees vir die gesonde regspleging en misdaadondersoek, byvoorbeeld deurdat spesiale ondersoektegnieke van die polisie rugbaar kan word onder misdadigers en B dat teenstrategieë daarvoor beplan word, of deurdat die name van aanbrengers of informante bekend kan word. Hy meld dat geen polisiemag kan funksioneer sonder die dienste van sulke aanbrengers nie. Hy spreek verder die vrees uit dat mense onwillig sal wees om met die polisie saam te werk, C en hy opper die bedenking dat ondersoekers nie altyd die korrekte en volledige verklarings van getuies afneem nie, en dat sakedossiere dikwels terugverwys word na ondersoekbeamptes met die opdrag van Staatsaanklaers om beter en meer volledige verklarings te verkry. Daar is ook weens die groot aantal swart tale in Suid-Afrika probleme met oortolking van verklarings, wat 'n verwronge beeld kan gee van die getuie se getuienis. D As sulke verklarings in die hande van die teenparty beland kan dit lei tot langdurige en onbillike kruisverhoor tydens 'n strafsaak. Hy voer verder aan dat die ondersoekers geneig sal wees om die minimum materiaal in 'n verklaring op te neem indien hy weet dat die teenparty dit ter insae sal kry, en dit, sê hy, kan ook die beskuldigde benadeel want in die praktyk gee 'n aanklaer altyd aan die verdediging inligting wat tot voordeel van E die beskuldigde kan strek. Ten slotte meld die deponent dat die maak van afskrifte van verklarings in baie gevalle sal meebring dat daar groot praktiese probleme ontstaan want, sê hy, die Suid-Afrikaanse polisiediens beskik nie oor fasiliteite by alle kantore om afskrifte van verklarings te maak nie.

F Dit is derhalwe duidelik uit sy verklaring dat die antwoord van die Staat op die aansoek nie gegrond is op spesifieke feite of besware teen spesifieke items in die lys van stukke wat die verdediging verlang nie, maar teen die beginsel van openbaarmaking.

'n Repliek is ook hierop voor die Hof geplaas, maar dit het nie veel addisionele inligting bygedra nie.

G Dit is duidelik dat hierdie aansoek eers besleg moet word voordat daar met die verhoor voortgegaan kan word. Een van die eise is juis dat 'n beskuldigde alle inligting moet ontvang voordat hy kan pleit en besluit hoe om sy verweer te struktureer en te formuleer.

Die geskilpunte soos dit blyk uit die stukke op hierdie aansoek is die H volgende:

(1)

of die beskuldigde geregtig is op insae in die dossier, wat insluit alle...