Lambons (Edms) Bpk v BMW (Suid-Afrika) (Edms) Bpk

• Jurisdiction: South Africa
• Judge: F H Grosskopf AR, E M Grosskopf AR, Howie AR, Harms AR, Scott AR
• Judgment Date: 27 May 1997
• Citation: 1997 (4) SA 141 (SCA)
• Docket Number: 18/95
• Hearing Date: 02 May 1997
• Counsel: W H Trengove (bygestaan deur C H G Van Der Merwe) namens die appellant H J Fabricius (bygestaan deur J H Dreyer) namens die respondent
• Court: Supreme Court of Appeal

F H Grosskopf AR:

Die appellant het skadevergoeding ten bedrae van R14 161 774 vir beweerde kontrakbreuk van die respondent in die Vrystaatse Provinsiale Afdeling geëis. Die G appellant se eis is gebaseer op 'n mondelinge ooreenkoms wat die partye na bewering op 28 Januarie 1993 in Bloemfontein aangegaan het. Dit is die appellant se saak dat die respondent die ooreenkoms op 15 Junie 1993 gerepudieer het, dat die appellant daardie repudiasie aanvaar het en dat die appellant as gevolg van die repudiasie skade gely het. By die aanvang H van die verhoor in die Hof a quo het Van Coller R ingevolge Reël 33(4) van die Hooggeregshofreëls gelas dat die bepaling van die appellant se skade vir latere beregting oorstaan. Die kerngeskil by die verhoor was of die appellant, verteenwoordig deur sy besturende direkteur, mnr K P Bodenstein ('Bodenstein'), en die respondent, verteenwoordig deur sy handelaar-ontwikkelingsbestuurder, mnr B Willis ('Willis'), tydens 'n telefoongesprek I op 28 Januarie 1993 'n bindende mondelinge kontrak gesluit het waarkragtens die respondent vir die appellant as 'n nie-eksklusiewe BMW-handelaar in Bloemfontein aangestel het.

Die partye het botsende weergawes aan die Verhoorhof voorgelê. Die Hof a quo het die getuienis in detail ontleed en bevind dat wat die twee hoofgetuies betref, Bodenstein 'n betroubare getuie was en Willis nie. Ook wat die ander getuies betref het die Verhoorhof die appellant se J

F H Grosskopf AR

weergawe bo dié van die respondent aanvaar. Die saak is gevolglik op die appellant se A weergawe beslis. Die vraag was egter of die appellant bewys het dat daar op sy weergawe 'n regtens afdwingbare kontrak tot stand gekom het.

Die Hof a quo het bevind dat die mededeling van Willis aan Bodenstein op 28 Januarie dat die B appellant as BMW-handelaar aangestel is, en Bodenstein se aanvaarding daarvan, nie 'n ooreenkoms wat op eie bene kon staan, tot stand gebring het nie. Volgens die Hof a quo was daar sekere wesentlike bepalings aangaande die regte en verpligtinge van die partye waarop nog nie ooreengekom was nie. Die geleerde Verhoorregter het verder soos volg beslis: C

'Indien al die feite en omringende omstandighede reeds na verwys in aanmerking geneem word, is ek van mening dat op die eiser se saak dit nie bewys is dat die mededeling wat Willis gemaak het 'n aanbod was wat gemaak was met die bedoeling dat by die aanvaarding daarvan 'n afdwingbare kontrak tot stand sou kom nie.' D

Die Hof a quo het gevolglik absolusie van die instansie met koste beveel, maar met uitsluiting van die koste vanaf die tydstip wat die appellant as eiser sy saak gesluit het totdat die argument begin het. Die Hof a quo het verlof om te appelleer geweier, maar op grond van 'n petisie na die Hoofregter is daar verlof aan die appellant verleen om na hierdie Hof te appelleer. E

Die mondelinge ooreenkoms waarop die appellant steun, is soos volg in sy besonderhede van vordering uiteengesit:

'3.1

Op of omtrent 28 Januarie 1993 en te Bloemfontein, het die partye 'n mondelinge ooreenkoms aangegaan in terme waarvan:

3.1.1

verweerder vir eiser aangestel het as nie-eksklusiewe handelaar vanaf 1 F April 1993 wat geregtig sou wees om te Bloemfontein in die kleinhandel BMW motorvoertuie te verkoop en BMW motorvoertuie te diens en te herstel;

3.1.2

verweerder onderneem het om aan eiser BMW motorvoertuie en onderdele direk of deur ander bronne te verkoop;

3.1.3

eiser onderneem het om herstelwerk en dienste aan BMW motorvoertuie te G verrig, insluitende die verskaffing van BMW onderdele;

3.1.4

eiser onderneem het om gebruikte BMW motorvoertuie in te ruil en/of te verkoop;

3.1.5

eiser onderneem het om die bestaande besigheidspersele waaruit hy handel H dryf, te omskep en te vergroot om voorsiening te maak vir die verkoping en diens van BMW motorvoertuie en om voorsiening te maak vir die berging en verkoping van BMW onderdele.

3.2

Ten tye van die aangaan van die gemelde ooreenkoms was eiser verteenwoordig deur mnr K P Bodenstein en verweerder verteenwoordig deur mnr Barry Willis.' I

In die loop van die argument in hierdie Hof het mnr Trengove namens die appellant aansoek gedoen om wysiging van die besonderhede van vordering wat tot gevolg sou hê dat die appellant in die alternatief ook op die bepalings van die respondent se gebruiklike kontrak, die sg 'Dealer Agreement' ('standaardkontrak'), steun. Die voorgestelde invoeging in J

F H Grosskopf AR

die besonderhede van vordering is op versoek van die Hof op skrif gestel en is sedertdien tot A ons beskikking gestel. Dit lui soos volg:

'3.1A

Alternatiewelik tot para 3.1:

Eiser herhaal para 3.1. Dit was voorts 'n inbegrepe beding van die ooreenkoms dat die eiser se aanstelling onderhewig is aan die bepalings van die verweerder se gebruiklike kontrak met sy nie-eksklusiewe handelaars.' B

Die vraag is of so 'n ingrypende wysiging van die appellant se skuldoorsaak op hierdie laat stadium sonder benadeling van die respondent toegestaan kan word. Die appellant het naamlik C in antwoord op 'n vraag van die respondent vir doeleindes van verhoor geantwoord dat die bepalings van die ooreenkoms soos in para 3.1 van sy besonderhede van vordering uiteengesit die enigste bepalings van die ooreenkoms is. Die appellant se saak het deurgaans op die uitdruklike bepalings gemeld in para 3.1 berus, en dit was die saak wat die respondent moes weerlê het. Ter ondersteuning van sy aansoek om wysiging het die appellant se advokaat hom D op die bekende beginsel neergelê in Shill v Milner 1937 AD 101 op 105 beroep en aangevoer dat alle aspekte rakende die bepalings van die kontrak behoorlik in die Verhoorhof uitgepluis was. Ek is nie daarvan oortuig dat die respondent nie die saak anders sou benader het as die wysiging betyds aangevra was nie. (Kyk in die algemeen wat dergelike wysigings betref Stead v Conradie en Andere 1995 (2) SA 111 (A) op 122A–H en sake daar E aangehaal.) Na my oordeel help die beoogde wysiging egter nie vir die appellant nie aangesien dit nie deur die appellant se eie getuienis onderskraag word nie, soos later aangetoon sal word. Sonder om 'n bevinding oor die respondent se potensiële benadeling te maak, sal ek egter die F appèl benader op die veronderstelling dat die voorgestelde wysiging wel deel van die besonderhede van vordering uitmaak.

Vir sover die appellant op die gebruiklike bepalings van die respondent se standaardkontrak steun, is die appellant ook gebonde aan die bepalings van klousules 11.3 en 12.9 wat die handelaar se reg om skadevergoeding van die respondent te eis, beperk. Klousule 11.3 lui soos volg: G

'11.3

Ordinary notice to terminate by BMW.

BMW may terminate this agreement at any time by giving 90 (ninety) days written notice to the dealer. . . .'

Klousule 12.9 bepaal:

'12.9

Exclusion of claim for damages by dealer. H

In the event of this agreement being terminated for whatever reason the dealer shall have no claim for damages against BMW.'

Mnr Fabricius wat namens die respondent verskyn het, het nie op die respondent se weergawe gesteun vir sover daar feitegeskille was nie. Hy het trouens toegegee dat die appèl op die grondslag van die appellant se weergawe beslis kan word. Die saak is op daardie basis I voor ons beredeneer en sal verder so beoordeel word.

Dit is Bodenstein se getuienis dat die appellant reeds vir baie jare besigheid as Ford-handelaar in Bloemfontein doen, en ook diens en onderdele verskaf. Bodenstein was die alleenaandeelhouer van die appellant en het die besigheid beheer en bestuur. Gedurende die tweede helfte van 1992 het Bodenstein begin belangstel in 'n aanstelling as J

F H Grosskopf AR

BMW-handelaar in Bloemfontein. Hy het sy prokureur mnr Van Zyl ('Van Zyl') opdrag gegee A om die respondent in dié verband te pols. Van Zyl het Willis op 7 Januarie 1993 in Midrand gespreek en Willis het Van Zyl meegedeel dat hy hom nie op 'n beter tydstip kon genader het nie. Dit blyk uit die getuienis dat die respondent op daardie stadium sekere probleme met sy B bestaande BMW-handelaar in Bloemfontein, bekend as Bill Troskie Motors ondervind het en dat die respondent na 'n tweede of ander BMW-handelaar in Bloemfontein gesoek het.

'n Afspraak is vir 19 Januarie 1993 om 8 uur die aand in Bloemfontein gereël sodat Willis die appellant se besigheidsperseel, gebou en fasiliteite kon inspekteer en die besigheid sowel as C Bodenstein kon evalueer. Bodenstein het intussen 'n foto-album met foto's van die appellant se perseel laat saamstel, asook voorlopige planne deur 'n argitek laat opstel vir sekere beoogde veranderinge aan die bestaande gebou sodat dit beide Ford en BMW kon huisves.

Tydens die besoek van 19 Januarie was Willis vergesel van mnr L Ruis ('Ruis'), die respondent D se dienstebestuurder. Willis en Ruis was beide beïndruk met Bodenstein en baie tevrede met wat hulle daardie aand gesien het. Dat dit so is, blyk ook duidelik uit 'n memorandum wat Willis op 21 Januarie 1993 vir die respondent opgestel het en waarin hy die aanstelling van die appellant sterk aanbeveel het.

Volgens die getuienis van Bodenstein en Van Zyl wou Willis die aanstelling van 'n verdere E handelaar in Bloemfontein geheim hou. Hy wou veral nie gehad het dat dit tot die kennis van Mnr Bill Troskie ('Troskie') moes kom...