Kauluma en Andere v Minister van Verdediging en Andere

• Jurisdiction: South Africa
• Judge: Rabie Wn HR, Jansen AR, Joubert AR, Hefer AR en Boshoff Wn AR
• Judgment Date: 25 March 1987
• Citation: 1987 (2) SA 833 (A)
• Hearing Date: 23 February 1987
• Court: Appellate Division

Rabie Wn HR:

Hierdie saak vind sy oorsprong in 'n aansoek wat die appellante by die Hooggeregshof van Suidwes-Afrika gedoen F het om die vrylating van 36 persone wat in aanhouding verkeer het nadat die Administrateur-generaal van Suidwes-Afrika ingevolge die bepalings van art 5bis (1) van Prok AG 9 van 1977 op 25 Mei 1979 bevele vir hulle 'verdere aanhouding' uitgereik het. Hierdie artikel, wat ek later in die uitspraak sal G aanhaal, is deur Prok AG 27 van 1979, wat op 18 Mei 1979 afgekondig is, in Prok AG 9 van 1977 ingevoeg. Teen die tyd toe die aansoek voor die Hof a quo beredeneer is, het nog net vyf van die persone wat ingevolge die bevele van die Administrateur-generaal aangehou is in aanhouding verkeer en die aansoek het gevolglik om die vrylating van net daardie vyf persone gegaan. Dié vyf persone is ook sedertdien vrygelaat, sodat dit eintlik net die kwessie van koste is wat nog in H hierdie appèl vir die partye van belang is.

Die aansoek is deur 'n Hof van drie Regters (Berker RP en Mouton en Strydom RR) aangehoor. Berker RP het 'n uitspraak geskryf waarmee Strydom R saamgestem het. Mouton R het 'n uitspraak van sy eie geskryf. Die uitsprake is gerapporteer: I Kyk Kauluma and Others v Minister of Defence and Others 1984 (4) SA 59 (SWA).

Die feite van die saak blyk volledig uit die uitspraak van Berker RP en dit is gevolglik nie nodig om alles weer te herhaal nie. Sowel Berker RP as Mouton R het bevind dat 'n sertifikaat wat die Minister van Justisie by die Hof ingedien het 'n sertifikaat was wat ooreenkomstig die bepalings van art 103ter (4) van die Verdedigingswet 44 van 1957 uitgereik is en J dat dit op die aansoek van toepassing was. (Ek haal art 103ter (4) later in die uitspraak

Rabie Wn HR

aan.) Hulle het gevolglik ooreenkomstig die bepalings van art A 103ter (6)(b) en (c) van laasgenoemde Wet bevind dat die aansoek verval het en het geen bevel daaromtrent uitgereik nie. (Kyk op 72F - G en 80F - G van die Hofverslag.) Berker RP het bevind dat die bevele van die Administrateur-generaal wettig was (kyk op 68D van die Hofverslag), maar vanweë sy bevinding dat die sertifikaat van die Minister van Justisie die aansoek B laat verval het, het hy geen bevel wat die aansoek afwys, en dus ook geen kostebevel, gegee nie, Mouton R het nie pertinent beslis of die bevele van die Administrateur-generaal wettig was nie. Sy benadering was dat indien die Administrateur-generaal sy bevele uitgereik het omdat hy oortuig was dat daar omstandighede aanwesig was wat die uitreik daarvan ingevolge art 5bis (1) van Prok AG 9 van 1977 C geregverdig het hy deur die bepalings van art 8 (1) van dié proklamasie teen enige geding gevrywaar was. (Kyk op 79F - H van die Hofverslag.)

Die appellante appelleer met die toestemming van die Hof a quo, wat die kwessie van die koste van die aansoek om verlof om te D appelleer aan die beslissing van hierdie Hof oorgelaat het.

Die respondente het die aansoek in die Hof a quo op twee gronde teengestaan. Die eerste was dat die gemelde sertifikaat van die Minister van Justisie die aansoek laat verval het en dat die Hof gevolglik geen bevel daaromtrent kon gee nie. Die tweede was dat die bevele wat die Administrateur-generaal ingevolge art 5bis (1) van Prok AG 9 van 1977 uitgereik het wettige bevele E was en dat die aanhouding van die betrokke persone gevolglik ook wettig was. Die respondente het in hierdie Hof op dieselfde twee gronde gesteun. Ek behandel hieronder eers die eerste van hierdie gronde, want indien dit so is dat die gemelde sertifikaat op die aansoek van toepassing was, sou dit beteken dat die aansoek verval het en dat geen bevel daaromtrent gegee F kon gewees het nie. Die bevel van die Hof a quo sal in so 'n geval dus moet bly staan en 'n bevinding dat die Administrateur-generaal se bevele wettig was, sou dan onvanpas en irrelevant wees.

Artikel 103ter (4) van die Verdedigingswet lui soos volg:

'(4)

Indien enige geding te eniger tyd in 'n geregshof teen G die Staat, die Staatspresident, die Minister, of 'n lid van die Suid-Afrikaanse Weermag of 'n ander persoon in diens van die Staat ingestel is en die Staatspresident van mening is -

(a)

dat die geding ingestel is op grond van 'n handeling wat te goeder trou deur die Staatspresident, die Minister of 'n lid van die Suid-Afrikaanse Weermag aangeraai, gebied, beveel, gelas of verrig is vir die doeleindes van of in verband met die voorkoming of onderdrukking van terrorisme in 'n operasionele H gebied; en

(b)

dat dit in landsbelang is dat die geding nie voortgesit word nie,

magtig hy die Minister van Justisie om 'n sertifikaat uit te reik waarin gelas word dat daardie proses nie voortgesit word nie.'

Die sertifikaat wat deur die Minister van Justisie uitgereik is lui soos volg:

'Nademaal ek... in my hoedanigheid as Minister van Justisie I op 17 April 1984 deur die Staatspresident kragtens die bevoegdheid aan hom verleen by art 103ter (4) van die Verdedigingswet 1957, gemagtig is om 'n sertifikaat uit te reik waarin gelas word dat die proses in die sivielregtelike geding van James Hamupanda Kauluma en 22 Ander teen die Minister van Verdediging en Ander in die Hooggeregshof van Suidwes-Afrika nie voortgesit mag word nie;

So gelas ek hiermee, soos bedoel in art 103ter (4) van die Verdedigingswet 1957, dat die proses in daardie sivielregtelike J geding nie voortgesit mag word nie.'

Rabie Wn HR

A Voordat ek ingaan op die vraag of hierdie sertifikaat op die appellante se aansoek van toepassing is, wil ek eers sekere feite van die saak vermeld. Die aansoek wat voor die Hof a quo gedien het, was 'n aansoek om die vrylating van 'n aantal persone wat destyds in 'n militêre kamp in Mariental aangehou B was. Hierdie persone is in Mei 1978 ná 'n skietgeveg deur 'n gevegsgroep van die Suid-Afrikaanse Weermag in Angola gevange geneem en daarna deur die Weermag in hegtenis gehou. Die respondente het in hulle stukke voor die Hof aangevoer dat die optrede van die gevegsgroep 'n handeling was wat vir die doeleindes van of in verband met die voorkoming of onderdrukking van terrorisme in 'n operasionele gebied, soos in art 103ter (4) bedoel, verrig is. Hierdie bewering is nie deur C die appellante ontken nie en die saak is gevoer op die basis dat die bewering juis is. Ná hulle gevangeneming in Angola is die betrokke persone na Oshakati in Owambo geneem, waar hulle deur die Weermag aangehou is totdat hulle op 25 Mei 1979 ingevolge bevele wat die Administrateur-generaal op D daardie dag kragtens art 5bis (1) van Prok AG 9 van 1977 uitgereik het na Mariental geneem is. In elk van die bevele wat die Administrateur-generaal uitgereik het, het hy die 'verdere aanhouding' van die betrokke persoon 'deur of onder die beheer van 'n offisier van die Suid-Afrikaanse weermag te Mariental of die ander plek wat van tyd tot tyd met my goedkeuring bepaal word', gelas. In 'n beëdigde verklaring van die destydse E bevelvoerende generaal van die Suidwes-Afrikaanse Gebiedsmag van die Suid-Afrikaanse Weermag, generaal G L Meiring, word verklaar dat die aanhouding van die betrokke aangehoudenes deur die weermag tot 25 Mei 1979 geduur het en dat vanaf daardie datum die persone aangehou is 'kragtens skriftelike bevele van die Administrateur-generaal vir die gebied Suidwes-Afrika wat F hy ingevolge art 5bis van Prok AG 9 van 1977, soos gewysig, uitgereik het'. Die betrokke persone is, volgens generaal Meiring, in 'n militêre kamp in Mariental 'deur of onder die beheer van 'n offisier van die Suid-Afrikaanse Weermag' en 'onderworpe aan die voorwaardes en vereistes' wat in die Administrateur-generaal se bevele genoem word, aangehou.

G Die kern van die appellante se betoog in die Hof a quo - 'n betoog wat hulle in hierdie Hof herhaal het - was dat art 103ter (4) alleen van toepassing is op 'n handeling wat in die verlede verrig is, dws voordat die geding waarin die Minister van Justisie 'n sertifikaat uitgereik het, ingestel is, en nie op 'n geval soos die onderhawige waar 'n mens te doen het met 'n handeling, tw die aanhouding van persone, wat by die instel H van die geding nog bestaan het en wat bestem was om daarna ook nog voort te...